Anticommunisme vermomd als blasfemie

schrijversprofiel

Borislav Pekić in 1991 (foto Vladimir Radojičić)
Geschatte leestijd: 2 minuten

In 1948 sloot het socialistische regime in Joegoslavië Borislav Pekić op wegens subversieve activiteiten. Het enige dat hij binnen te lezen had was een bijbel.

Door Joost van Egmond

Het resultaat was Pekić debuutroman Vreme Čuda, een vrije bewerking van de wonderen uit het nieuwe testament. De hoofdfiguur is veelal Judas die, geobsedeerd door het volbrengen van de profetiën, Jezus van hot naar her zeult om de juiste wonderen te verrichten.

Iedereen wordt geïntimideerd om te doen zoals de profeten voorspelden. “Wie niet dronken wordt van dit water zal nooit het paradijs zien”, roept hij op de bruiloft in Kanaän, waar Jezus zojuist op zijn aandringen water in wijn heeft veranderd. Het hele gezelschap zuipt zich prompt onder tafel, behalve Judas zelf, die een fles echte wijn opentrekt.

Anticommunisme vermomd als blasfemie, het was een krachtige mix. Ook nu nog geldt het als een hoogtepunt van de Joegoslavische of Servische literatuur. De bredere boodschap maakt het boek tijdloos, zeggen zijn dochter Aleksandra en vrouw Ljijlana, die de nalatenschap van de in 1992 overleden Pekić beheren: “De tijd van verlossers is over”, is hun interpretatie. “De boodschap van verlossing is al bij de bron gecorrumpeerd. En de dupe zijn de gelovigen. Zij móeten geloven.”

Dat geldt zeker voor de rechtlijnige Judas, die natuurlijk wordt opgehangen als uiterste consequentie van zijn logica. Hij probeert te vluchten, maar “de strop van de Schrift trekt zich rond zijn keel”. Verontrustend leesvoer voor wie het Nieuwe Testament letterlijk wil nemen, maar atheïstisch is het zeker niet. Pekić toont vooral een consequente afkeer van ieder dogma. Hij stelt de vragen die de apostelen als echte gelovigen niet konden stellen. Dat deed hij een leven lang, welke apostelen hij ook tegenover zich had.

Pekić werd in 1930 geboren in Montenegro, destijds deel van het koninkrijk Joegoslavië. Zijn eerste aanvaring met de politie was op zijn elfde, toen hij naar eigen zeggen demonstreerde tegen het pact dat het koninkrijk had gesloten met de nazi’s. Dat pact werd na een staatsgreep herroepen, maar in 1948 was hij minder fortuinlijk als activist van een democratische jongerenorganisatie. Hij bracht vijf jaar in de cel door.

Tot 1971 leefde Pekić in de hoofdstad Belgrado, waarna hij emigreerde naar Londen. Maar ook daar bleef hij schrijven in zijn geboortetaal. Pekić schreef tientallen boeken, toneelstukken en essays, werkte mee aan filmscripts en had jarenlang zijn eigen radioshow bij de BBC.

Ook bleef hij politiek betrokken. Begin jaren negentig was hij in Servië één van de oprichters van de Democratische Partij die later, na de val van dictator Milošević, aan de macht zou komen. Dat maakte hij niet meer mee, maar hij had nog wel een waarschuwing voor zijn opvolgers: “De toekomst van de partij hangt niet zozeer af van de leden of de vertegenwoordigers, maar van degenen die een oordeel zullen vellen over hun doorzettingsvermogen en oprechtheid van hun bedoelingen.” Dat oordeel is de laatste tijd vernietigend, bij de vorige verkiezingen verloor de partij driekwart van zijn stemmers.

Het maakt Pekić voor veel mensen alleen maar relevanter. Aleksandra en Ljiljana Pekić posten met regelmaat zijn werk op een weblog en een facebookpagina, die inmiddels meer dan 30.000 “fans” heeft. Pekić’ boeken zijn gepubliceerd in veertien talen waaronder Engels en Frans, maar nog niet in het Nederlands. Wel verschijnen in de komende jaren de eerste Duitse vertalingen.

Web: www.borislavpekic.com (deels in engels)

Joost van Egmond
Over Joost van Egmond 49 Artikelen
Joost van Egmond is journalist. Hij publiceerde ondermeer bij de NOS, Trouw, Time magazine, Nieuwsuur, Vrij Nederland, de Groene Amsterdammer en Bloomberg. Joost woonde en werkte in Belgrado van 2010 tot 2015. Sindsdien treedt nog wel een op als deskundige hier en daar. Schreef het hoofdstuk over Joegoslavië en Albanië voor Het Oostblokbloek (Nieuw Amsterdam 2014). Stookt zijn rakija zo veel als mogelijk zelf.