Een maand na de presidentsverkiezingen in Belarus (Wit-Rusland) zijn de protesten nog altijd in volle gang. Ook in Nederland gaan de solidariteitsmarsen en demonstraties tegen het regime van Aleksandr Loekasjenko door. Hoe volgt de diaspora de ontwikkelingen in Belarus? En wat zijn hun verwachtingen voor de toekomst?
- Door Gijs Freriks
Tatsiana van den Brink is de voorzitter van Stichting Open Belarus, een platform dat ze in 2011 oprichtte om haar geboorteland nadrukkelijker op de kaart te zetten in Nederland. De stichting hield zich nooit al te veel bezig met politiek, maar ‘nu moet er wat gebeuren’, zegt Van den Brink: “We zijn het zat, het kan zo niet langer. We proberen de Belarussische mensen in Nederland te verenigen, we steunen elkaar, verschaffen elkaar extra informatie en zetten acties op touw om onze stem te laten horen.”
Demonstranten kwamen ondermeer samen op het Vredenburg in Utrecht. Ze deelden bloemen uit, toonden bordjes met leuzen gericht tegen het regime van Loekasjenko en droegen de roodwitte vlag mee die het symbool is geworden van het Belarussische verzet tegen de langzittende president.
De hoge opkomst bij zulke demonstraties heeft Van den Brink positief verrast: “Als we met de stichting bijeenkomsten organiseren, komen daar vaak maar zestig, zeventig mensen op af. Het is lastig om mensen ‘uit hun nest’ te krijgen.” Dat is nu wel anders, honderden Belarussen hebben zich aangesloten bij diverse acties door Nederland.
Een van die mensen is Ilja Shcharbitski, die in 2003 naar Nederland verhuisde nadat zijn moeder trouwde met een Nederlander. “Er zijn, ook in Nederland, steeds meer Belarussen tégen Loekasjenko. We voelen ons steeds meer verbonden met elkaar.” Dat beaamt Lisa, die anoniem wenst te blijven: “Tijdens deze demonstraties heb ik een gevoel van eenheid. Het is veilig en we kunnen zeggen wat we willen zeggen.”
Volgens Shcharbitski drijven ‘verschillende factoren’ de Belarussen massaal de straat op, zowel in Nederland als in Belarus. Het gaat volgens hem niet alleen om de vervalste verkiezingen van 9 augustus, maar ook om de maatschappelijke en economische teruggang tijdens het bewind van Loekasjenko: “Het land is volledig gestagneerd en veel mensen in Belarus voelen zich verwaarloosd. De staat geeft helemaal niets om zijn eigen burgers.” Van den Brink vult aan: “Belarus heeft vastgehouden aan een planeconomie. Landbouw en zware industrie worden zwaar gesubsidieerd. De markt werkt niet zoals die zou moeten.”
Gewapende knokploegen in Minsk
Loekasjenko probeert intussen de angel uit de demonstraties te halen. Hij stuurt met stokken gewapende knokploegen op demonstranten af en onlangs werd Maria Kolesnikova, lid van de coördinatieraad van de oppositie, op klaarlichte dag ontvoerd door agenten met bivakmutsen.
Ik heb gezien hoe speciale eenheden mensen sloegen. Ook willekeurige voorbijgangers werden opgepakt.
Tatsiana van den Brink
Het is erg onrustig in Minsk, zegt Lisa met gevoel voor understatement. Ze emigreerde al in 2001 naar Nederland, maar krijgt dagelijks mee wat er op het Onafhankelijkheidsplein in Minsk en op andere straten gebeurt. Met oma en andere familieleden en vrienden die nog in Belarus wonen, heeft ze dagelijks contact. “Ze wonen allemaal in het centrum van Minsk. Ze zijn bang om de straat op te gaan. Je hoort geschreeuw en schoten. Jammer genoeg is dat nu de bittere realiteit daar.”
Het was eigenlijk de bedoeling dat Lisa nu in Minsk zou zitten. Ze wilde haar oma opzoeken en daar ook afspreken met haar vriend die elders in het buitenland woont. In Belarus hoopte ze iedereen eindelijk weer te kunnen zien. Vanwege de onrust rondom de verkiezingen besloten Lisa en haar moeder echter om hun vlucht te annuleren. “Achteraf is het waarschijnlijk goed geweest om niet af te reizen.”
Van den Brink, die in 2002 als studente naar Nederland kwam en uiteindelijk trouwde met een Nederlandse man, was tijdens de verkiezingen wél in Belarus. Ze bezocht haar familie en zag met eigen ogen hoe de situatie rap ontspoorde: “Ik heb gezien hoe speciale eenheden mensen sloegen. Ook willekeurige voorbijgangers werden opgepakt. We zitten met z’n allen in een enge achtbaan.”
Wie heeft meer uithoudingsvermogen?
Het is de vraag of de protesten zo massaal blijven aanhouden als nu het geval is. Lisa geeft eerlijk toe dat ze daar twijfels over heeft: “Mensen worden moe om dag in dag uit de straat op te gaan. Ook worden mensen ontslagen op hun werk of gearresteerd. Bovendien: het weer wordt minder. Dat speelt allemaal mee. Een ding is zeker: Loekasjenko geeft niet zomaar op. Hij heeft zelfs gezegd: ik geef de macht alleen op als ik kom te overlijden.”
Zoals op alle beelden te zien is, probeert Loekasjenko de vreedzame protesten gewelddadig neer te slaan. Maar misschien maakt dat de beweging wel sterker, zegt Shcharbitski: “Hoe meer tegengas Loekasjenko geeft, hoe meer mensen in elkaar worden geslagen, hoe meer mensen hij laat oppakken, hoe meer mensen beseffen dat ze juist nu iets moeten doen.”
Via de berichtenservice Telegram houden de demonstranten elkaar op de hoogte. Oproepen en tips over hoe en waar actie te voeren, worden verspreid. Van den Brink: “De nieuwe generatie is thuis in dit informatietijdperk en kan berichten veel sneller en veel actiever dan vijftien jaar geleden verspreiden. Mede daardoor is de jongere generatie ook politiek actiever geworden.”
Veel van de jongeren waar Van den Brink het over heeft, werken in de IT-sector. Belarus heeft een lange programmeurstraditie en jaarlijks studeren circa 20.000 technici af aan de Universiteit van Minsk. “Belarus is een van de grootste IT-landen van de wereld. Veel demonstranten zijn tussen de 25 en 35 jaar oud, gebruiken Telegram en zitten op Facebook. Veel IT’ers doen ook hun best om geld in te zamelen voor Belarus en om mensen te helpen”, legt Van den Brink uit. “Loekasjenko heeft dat ook gezien en zet deze IT-bedrijven daarom op een zwarte lijst om ze boetes op te kunnen leggen. Daarom overwegen veel IT-bedrijven nu om te verhuizen naar bijvoorbeeld Litouwen, Kazachstan of Oekraïne.”
De Poetin-factor
De grote vraag is: blijft Loekasjenko zitten of niet? ‘Batka’ lijkt in ieder geval van geen wijken te willen weten en keert zich voor de zekerheid steeds nadrukkelijker tot het Kremlin, dat zijn steun voor Loekasjenko heeft uitgesproken en volgens een militair pact bereid is om militairen te sturen als dat nodig is. Tegelijkertijd heeft de Europese Unie aangegeven de uitslag van de verkiezingen niet te erkennen. Ook stelt de EU een sanctielijst op met functionarissen die verantwoordelijk zijn voor de verkiezingsfraude; die mensen zijn niet meer welkom in de EU en kunnen ook niet meer bij hun Europese banktegoeden.
Omdat Rusland aan Loekasjenko vasthoudt, maar de Europese Unie hem niet eens als president erkent, dreigt een nieuw spanningsveld te ontstaan aan de oostgrens van de EU.
Loekasjenko is voor Poetin onhoudbaar. Hij is nergens geliefd meer, en Poetin wil zelf geliefd zijn
Ilja Shcharbitski
Van den Brink vreest dat Moskou ‘misbruik gaat maken’ van de huidige situatie: “Rusland zal proberen om Belarus maximaal afhankelijk te maken. Niemand pleit voor het doorsnijden van de onderlinge banden, maar het zou goed zijn om de economie meer te diversifiëren, bijvoorbeeld om afspraken te kunnen maken met andere landen op het gebied van olie en gas. Maar dat zal Moskou niet toestaan.”
Vasthouden aan Loekasjenko heeft echter ook negatieve consequenties voor Moskou zelf, denkt Shcharbitski: “Loekasjenko is voor Poetin onhoudbaar. Want Loekasjenko is nergens geliefd meer, ook niet in Rusland, en Poetin wil zelf geliefd zijn. Dat zal hij in zijn achterhoofd houden.”
De inauguratie van Loekasjenko zou formeel vóór 5 november moeten plaatsvinden. Maar als het aan de demonstranten in Belarus en in de diaspora ligt, hoeft er niet eens een begin te komen aan de zesde presidentstermijn van Loekasjenko.
Van den Brink: “Tachtig procent zou op hem gestemd hebben, maar dat is belachelijk. Hij heeft de verkiezingen niet gewonnen, hij is niet verkozen en hij is nooit de legitieme president.”
