De broekzakhercules

Naim Süleymanoğlu, uitkomend voor Turkije
Geschatte leestijd: 9 minuten

Op 18 november 2017 ging het trieste bericht over het overlijden van Naim Süleymanoğlu door het nieuws. Prompt werden in mij de herinneringen aan de warme herfstnachten van 1988 wakker, toen de wekkers op drie uur in de ochtend werden gezet om de live uitzendingen van de Olympische spelen in Seoul op televisie te volgen.

Studeren en werken waren in deze dagen bijzaak, het tellen van medailles en de buitenaardse prestaties van Kristin Otto, Florence Griffith-Joyner en Ben Johnson daarentegen het onderwerp van de dag. De media in Bulgarije berichtten ononderbroken over de sterke resultaten van de Bulgaarse sporters op deze Olympische spelen. Zelfs huisvrouwen hadden het niet meer over ingemaakte groente en het aanschaffen van wintervoorraden maar over de gouden medailles van de atleet Christo Markov en de zwemster Tanja Dangalakova. De zilveren medaille van de hoogspringster Stefka Kostadinova werd als een zuivere nederlaag gezien en de winnaars van brons liepen gevaar om als staatsverraders te worden bestempeld, mits de winnaar in de desbetreffende tak van sport uit de Sovjet-Unie of uit een ander Oostblok land kwam.

  • Door Sonnimir Pantschevski

In het hele land heerste een euforisch wij-gevoel. Oftewel – wij zijn eindelijk iemand op de wereldkaart. Wij werden in een ademteug genoemd met sportgrootmachten als de Sovjet-Unie, de Verenigde Staten en beide Duitslanden. Italië, Frankrijk en Groot-Brittannië lagen achter ons. Nu nog één gouden medaille winnen – en dat gaat ‘De Kleine’ gegarandeerd doen, dan laten we ook de Hongaren achter ons.

Op deze gouden medaille wachten wij tot de dag vandaag…

Verbinding verbroken

Vrijwel alle sportevenementen waaraan Bulgaarse sporters deelnamen, werden door de staatstelevisie uitgezonden. Van de wedstrijden in de kroondiscipline van de Bulgaarse sport – het gewichtheffen, werden alleen de finales uitgezonden. De voorrondes, de kwart -en de halve finales leken helemaal niet zo interessant, in de finale daarentegen ging het alleen nog maar erom hoe de USSR en Bulgarije het goud en het zilver onder elkaar zouden verdelen.

Samen met mijn buurman Ivo zat ik voor het televisietoestel hete koffie te slurpen. In de categorie tot 52 kilogram behaalde Sevdalin Marinov zonder grote inspanning goud. De volgende wedstrijd was in de categorie tot 56 kilogram. ‘Geen concurrentie hier, Naoem heeft een abonnement op goud’, gaf mijn buurman commentaar. Ineens schakelde de zender over naar een roeiwedstrijd die al een dag eerder plaats had gevonden. Dit om de gouden medaille van roeister Magdalena Georgieva nogmaals onder de aandacht te brengen.

Na een korte onderbreking met de melding dat er een storing in de verbinding met Seoul was, ging de uitzending van het gewichtheffen verder. Intussen waren al de jongens van de categorie tot 75 kilogram bezig. ‘Wat zijn dat voor idioten, die gasten van de Bulgaarse televisie’, begon Ivo zich op te winden. ‘Als er een zekere gouden medaille voor ons op deze spelen te winnen viel, dan was dat die van Naoem Sjalamanov in de categorie tot 56 kilogram!’ We keken de finales van het gewichtheffen af en verheugden ons op de gouden medailles van maar liefst vijf Bulgaarse gewichtheffers. We wachtten echter tevergeefs op informatie over de winnaar in de categorie tot 56 kilogram.

Was Naoem Sjalamanov plotseling Naim Süleymanoğlu geworden?

Goud voor Turkije???

Het antwoord vonden we de volgende dag in de avondkrant ‘Vetsjerni novini’. In een klein kader onderaan op de sportpagina stond een droge mededeling: Turkije vierde met overweldigend enthousiasme haar eerste gouden medaille op de Olympische spelen sinds twintig jaar. Winnaar van de medaille: Naim Süleymanoğlu – geboren in Bulgarije, geëmigreerd in 1986 naar Turkije.

Ineens begon bij mij een lichtje te branden. Was Naoem Sjalamanov plotseling Naim Süleymanoğlu geworden? Zo onmogelijk was dat niet. In de tijd dat Süleymanoğlu nog voor Bulgarije uitkwam had hij al een naamverandering ondergaan. Hij was namelijk in Bulgarije onder de naam Naim Süleymanov geboren en behoorde tot de Turkse minderheid. Onder de naam Naim Süleymanov was hij ook wereldberoemd geworden nadat hij in 1983 – 16 jaar oud – voor het eerst een wereldrecord verbeterde. Een jaar later werd Süleymanov de tweede geregistreerde mens op de planeet die in staat was om drie keer zijn eigen gewicht te heffen. Wegens zijn lengte van slechts 1 meter en 57 centimeter kreeg hij in die tijd de bijnaam ‘Broekzak Hercules.’

In hetzelfde jaar begon het communistische regime van Bulgarije onder leiding van staatshoofd Todor Zjivkov een campagne onder de naam ‘Proces van Wedergeboorte’. Doel van deze campagne was om de Turks-Arabische namen van de moslim-minderheid (die destijds tussen de 7 en 10 procent van de bevolking telde), in christelijke namen om te zetten. Sinds die tijd ging ook Naim Süleymanov onder de christelijker klinkende naam Naoem Sjalamanov de kleuren van zijn geboorteland Bulgarije verdedigen.

Niet voor lang. In 1986 werd het stil rondom de getalenteerde sporter. Kampioenschappen vonden plaats zonder zijn deelname. De officiële media, die zich aan een strenge censuur door de staat – ofwel de Communistische partij – moesten houden, verzwegen simpelweg de naam Sjalamanov in de hoop dat deze met de tijd in vergetelheid zou raken. Het stellen van ongemakkelijke vragen door nieuwsgierige journalisten of door gewone burgers was geen optie in een alles omvattende dictatuur.

De dictatuur in Bulgarije kon dan wel de naam Naoem Sjalamanov uit het oog van de publieke opinie houden, maar niet de gebeurtenissen in de wereld controleren. Zo ook niet het plaatsvinden van de Olympische spelen in 1988. Plots stond hij daar en won goud met de Turkse halve maan op de borst. Natuurlijk waren de autoriteiten in Bulgarije zich ervan bewust dat menig staatsburger in het geheim naar de uitzendingen van Radio Free Europe en Deutsche Welle luisterde. Deze hadden al lang bekendgemaakt dat Sjalamanov naar Turkije was geëmigreerd. Dit bleek echter geen reden te zijn om dit gebeurtenis in de Bulgaarse media bekend te maken. En zo zaten buurman Ivo ik in de septembernacht van 1988 op het optreden van Naoem Sjalamanov te wachten.

Supertalent

Tot zover de herinneringen. De politieke omwenteling in 1989 en de daarop volgende rumoerige tijden lieten weinig ruimte over voor het stellen van vragen over gewichtheffers. Met meldingen dat twee van de in totaal vijf Bulgaarse gouden medailles in het gewichtheffen van de Olympische spelen in 1988 wegens gebruik van doping waren afgepakt, kon de bevolking niets.

In de daarop volgende jaren werden Bulgaarse gewichtheffers steeds vaker op het gebruik van doping betrapt. Op de Olympische spelen in 1992 won Bulgarije slechts één gouden medaille in het gewichtheffen. Vier jaar later, in Atlanta – geen een. Had de emigratie van Süleymanoğlu hier iets mee te maken? Hij bleef immers voor Turkije uitkomen en maakte een onovertroffen carriëre, zonder ook maar een keer op doping te zijn betrapt. Was dat geluk voor hem of heeft het toeval een handje meegeholpen? Of hebben misschien ook andere machten een handje meegeholpen?

‘Ik ga roken’, zou hij tegen zijn kamergenoot gezegd hebben. Hij kwam niet meer terug.

Suleymanov wеrd reeds op 9-jarige leeftijd als groot talent voor het gewichtheffen gescout. Zijn ontdekker was niemand minder dan Ivan Abadzjiev, de meest succesvolle trainer in deze tak van sport wereldwijd. Abadzjiev zorgde er voor dat Naim in het sportinternaat in de stad Kurdzjali aangenomen werd. Kort daarna werd Naim naar Sofia gehaald, waar zijn voorbereiding op de wereldcup en de daarop volgende Olympische spelen in 1984 in Los Angeles begon.

Naim Süleymanoğlu, destijds Naoem Sjalamanov, met de communistische leider van Bulgarije Todor Zjivkov

Nadat de Sovjet-Unie en de meeste Oostbloklanden hun boycot tegen deze Olympische spelen verkondigden, werd duidelijk dat Naïm nog vier jaar op zijn eerste olympische medaille moest wachten. Intussen won hij het ene toernooi na het andere, werd Europees -en Wereldkampioen in zijn categorie.

Tijdens een toernooi in Melbourne, Australië, verliet Naim – inmiddels omgedoopt tot Naoem, het hotel waarin de Bulgaarse delegatie verbleef. ‘Ik ga roken’, zou hij tegen zijn kamergenoot Alexander Vurbanov gezegd hebben. Hij kwam niet meer terug. Met de hulp van de Turkse geheime dienst en van Turkse immigranten in Australië werd Naoem enkele dagen op een geheim adres schuil gehouden, waarna hij naar Londen werd overgevlogen. Daar wachtte het vliegtuig van het toenmalige staatshoofd van Turkije Turgut Özal op hem.

Özal adopteerde Naoem Sjalamanov en gaf hem zijn nieuwe Turkse naam Naim Süleymanoglu. Als eerste reactie van de Bulgaarse kant volgde een verbod voor internationale wedstrijden voor Süleymanoglu. Met het oog op de naderende Olympische spelen in Seoul, hadden de Turken echter haast met het toelaten van hun nieuwe staatsburger op het internationale toneel. Tussen Bulgarije en Turkije brak een diplomatieke ruzie uit. Pas na inmenging van de machtige voorzitter van het Internationale Olympisch Comité Juan Antonio Samaranch werd dit schandaal bijgelegd: tegen de voor deze tijd aanzienlijke som van rond de 1,5 miljoen (volgens sommige Turkse bronnen – 7 miljoen) dollar kocht Turkije de internationale rechten voor Naim Süleymanoglu af.

Voor Turkije uitkomend, verbeterde Süleymanoğlu alweer meerdere wereldrecords. Hij won zonder enige concurrentie olympisch goud op drie olympiades. In 1988 in Seoul tilde hij met 342,5 kilogram meer op dan de winnaars in hogere gewichtsklassen. Een reden voor deze overweldigende prestaties was deels het gebrek aan adequate concurrentie uit Bulgarije. Bulgaarse gewichtheffers bleken ineens niet meer in staat om op grote wedstrijden te presteren. Hetzelfde gold in zekere zin ook voor de Sovjet-gewichtheffers.

Het geheim van het succes

Op zoek naar een verklaring voor deze gang van zaken moeten we de werkwijze van de Bulgaarse trainer Ivan Abadzjiev – door velen de paus van het gewichtheffen genoemd – onder de loep nemen. De meeste trainers houden zich aan de klassieke trainingsmethode. Dat houdt in dat de sporter tijdens een langere trainingseenheid lichtere gewichten tilt – in totaal niet meer dan 3 ton per trainingseenheid.

‘De Sovjets lieten zien hoe ze trainden, maar vertelden niet wat ze slikten.’

Abadzjiev daarentegen zette in op twee trainingseenheden per dag in, waarbij de sporter 20 tot 25 ton en soms ook meer tilde. Het motto van Abadziev was eenvoudig: ‘De sporter is klaar met trainen wanneer hij bloed begint te pissen.’ Zijn werkmethode verklaarde hij met een observatie tijdens een gezamenlijke trainingskamp met Sovjet-gewichtheffers begin 1968. De bedoeling van dit kamp was dat Bulgaarse gewichtheffers en hun trainers de methodologie van de Sovjetschool – de sterkste in de wereld in deze tijd – overnamen. Op de daaropvolgende Olympische spelen in 1968 wonnen de Sovjetgewichtheffers het ene goud na het andere, de Bulgaren helemaal niets.

‘Mij werd duidelijk’, aldus Abadzjiev ‘dat de Sovjets ons een broodje aap hadden aangesmeerd. Alle sporters trainden op dezelfde manier, hoe kon het dat zij alles wonnen en wij telkens achteraan huppelden?’ Op dit moment begon bij Abadzjiev het kwartje te vallen: ‘De Sovjets lieten zien hoe ze trainden, maar vertelden niet wat ze slikten.’ Abadzjiev beschikte in Bulgarije over voldoende autoriteit om met staatsmiddelen een laboratorium op te richten dat zich bezig hield met het ontwikkelen van doping en ook van middelen die sporen van doping ongrijpbaar maken.

Zo werden vanaf 1972 Bulgaarse gewichtheffers een serieuze bedreiging voor de hegemonie van de Sovjetsporters in de zware atletiek. De wereld begon over de ‘Bulgaarse school’ in het gewichtheffen te spreken. Abadzjiev benadrukte dat de enorme groei van de resultaten enkel en alleen met de zware trainingsmethode was te verklaren. Geen woord over de uitstekende kwaliteit van de prestatieverhogende middelen die in de sportwereld officieel verboden, maar met de controlemechanismen in deze tijd nauwelijks te achterhalen waren. Bovendien was de lijst met officieel verboden stoffen veel te kort om ook de toverdrankjes te omvatten die uit het laboratorium van Abadzjiev kwamen.

Turkse proefkonijnen

In interviews ontkent Abadzjiev natuurlijk dat zijn sporters doping in hebben genomen. Tegelijkertijd blijkt hij zeer competent in de terminologie van de anabole steroïden te zijn. Dat is in het boek van Bistra Raneva ‘Geheimen, opkomst en Golgotha’ (Тайни, възход и Голгота 2007) na te lezen.

Kort voor zijn dood in 2017 spreekt Abadzjiev in een interview ook heel openhartig over andere werkmethodes die met de huidige blik als omstreden gezien kunnen worden. Hij vertelt dat hij zijn sporters bewust onder de Turkse minderheid in Bulgarije ging scouten. ‘Aan de ene kant is dat een zeer bescheiden, zwak geletterd segment van de bevolking dat via sport een kans ziet om aan de Bulgaren gelijk te worden gesteld. Aan de andere kant is een groot deel van de Turken met hun korte, compacte lichaamsbouw zeer geschikt voor een sport als gewichtheffen.’

Abadzjiev gebruikte dus kinderen uit de Turkse minderheid als proefkonijnen voor zijn dopingmiddelen. Kort voor zijn dood beweert Süleymanoğlu dat hij in Bulgarije onder Ivan Abadzjiev nooit ingenomen heeft. ‘Hoe zou ik anders mijn prestaties in Turkije voort kunnen zetten?’, vraagt hij retorisch. In een interview voor een Turkse TV-zender in 2004 vertelt een neef van Süleymanoğlu echter, dat Naïm reeds in 1984 een notitieboekje liet zien waarin hij de namen en de hoeveelheid van alle middelen bijhield die hij van zijn trainer in moest nemen. Later zou Naïm deze informatie ook voor andere collega’s bijgehouden hebben. Of dat bewuste notitieboekje daadwerkelijk bestaan heeft is niet meer te achterhalen, maar de feiten spreken voor zich.

Na de emigratie van Süleymanoğlu werd Turkije een naam in het gewichtheffen, Bulgarije daarentegen verloor steeds meer aan betekenis in deze tak van sport. Dat Bulgaarse know-how inzake dopingmiddelen richting Turkije gestroomd is, vertelt Ivan Abadzjiev in een interview in 2008. Op de vraag of Süleymanoğlu de dopingrecepten aan de Turken doorgaf, antwoord hij: ‘Nee, dat deed een Bulgaar. Voor geld.’

Geen Sjalamanov

Süleymanoğlu zelf bezocht zijn geboorteland pas veertien jaar na zijn emigratie opnieuw – in 2000. Toen gaf hij aan dat de enige reden voor zijn vertrek naar Turkije de verandering van zijn moslimnaam in een christelijke was. Dat vond hij beledigend, vernederend.

De propaganda in Turkije maakte natuurlijk gretig gebruik van de emigratie van Süleymanoğlu om het dictatoriale regime in Bulgarije wegens zijn discriminerend wanbeleid jegens de moslimminderheden aan de schandpaal te timmeren. Meer nog – volgens Abadzjiev, die zelf medio jaren negentig in Turkije werk vond, had IOC-chef Samaranch persoonlijk aanbevolen om Süleymanoğlu niet op doping te controleren zolang hij voor Turkije uitkwam. Dit als dank en erkenning voor het feit dat hij het schandalige ‘Proces van Wedergeboorte’ voor de wereld bekend heeft gemaakt. Dat zou volgens Abadzjiev de reden zijn dat de gewichtheffer ook na zijn vertrek uit Bulgarije nooit op het gebruik van doping is betrapt.

Na zijn sportcarriére leefde Naïm Süleymanoğlu bescheiden en teruggetrokken in Istanboel. Hij probeerde zijn geluk als zakenman, kreeg een dochter met een Japanse sportjournaliste en meed waar mogelijk de publiciteit. Zijn jarenlange inspanningen als actief sporter, de anabole steroïden, maar ook overmatig gebruik van alcohol leidden tot de noodzaak van een acute levertransplantatie in 2017. Deze haalde Naïm niet meer. Hij overleed – net 50 jaar oud – in het Sadi Kanük ziekenhuis in Istanboel.

Sonnimir Pantschevski
Over Sonnimir Pantschevski 6 Artikelen
Sonnimir Pantschevski werd geboren in Sofia. Hij studeerde Duitse taal -en letterkunde aan de universiteiten van Sofia en Oost-Berlijn. Sinds 1993 woont hij in Nederland en is werkzaam in het middelbaar onderwijs. Sonnimir komt nog vaak in Sofia, de stad die hij kent als zijn broekzak. Hij publiceert regelmatig artikelen over Oost-Europa en Bulgarije in Donau, het enige online tijdschrift over Midden- en Zuidoost-Europa in het Nederlands taalgebied.