- Stefan van der Poel
Struikelt hij die met het licht vooruitgaat niet als eerste? Deze somber stemmende gedachte ontwikkelt Antal Novák, de hoofdfiguur in De gouden vlieger van de Hongaarse auteur Dezsö Kosztolányi (1885-1936). Novák is een 44-jarige, gerespecteerde en gewaardeerde docent natuurkunde en wiskunde aan een gymnasium. Een man met vooruitstrevende principes en een enorme toewijding voor zijn werk, leerlingen en naasten. Weerloos staat hij tegenover hen die ‘de orde der dingen’ niet respecteren en gedreven worden door minder verheven gevoelens en motieven. Twee confrontaties leiden tot zijn uiteindelijke ondergang. Zijn 16-jarige dochter vlucht met haar geliefde uit het ouderlijk huis en laat hem eenzaam achter – zijn vrouw is al overleden. In dezelfde tijd neemt een gezakte examen-leerling op gewelddadige wijze wraak op hem. Zoekend naar houvast en rationele verklaringen, groeien Nováks wanhoop en isolement. Aan zijn natuurkundige proeven en wiskundige modellen beleeft hij geen plezier meer. Zijn wereld en wereldbeeld beginnen langzaam te kantelen.
Kosztolányi, zelf zoon van een hoofdonderwijzer, schetst dit alles op zeer invoelende en overtuigende wijze. Het boek, dat in 1925 verscheen, heeft dan ook niets aan frisheid of actualiteit ingeboet. Menselijke gedragingen en gedachtenkronkels zijn nu eenmaal van alle tijden. Ook de virtuoze verteltrant en de zeer overtuigende wijze waarop herinneringen, gevoelens en natuurervaringen worden weergegeven, onderstrepen dit tijdloze karakter. Lees bijvoorbeeld de volgende passage waarin feitelijk niets gebeurt, maar waar meteen een sfeer wordt neergezet: ‘Hij werd door een verstikkende, blinde hitte overvallen. De hemel was bedekt door laaghangende wolken, alsof er donkere lakense doeken voor gehangen waren. Er kwamen wat stralen doorheen, maar ook die strooiden slechts een askleurig, onaards schemerlicht rond. Er lag een zware namiddagse stilte over de stad, de geluidloosheid van drie uur: de mensen zaten treurend te verteren wat ze hadden gegeten.’
Die gouden vlieger, die hoog in de lucht door leerlingen aan het begin van het verhaal wordt meegetrokken, symboliseert de hooggespannen idealen en verwachtingen over een betere toekomst. Aan het eind is de vlieger niet meer dan een herinnering die nog net een glimlach kan oproepen.
Hulde aan de Mari Alföldy die deze tekst zo prachtig heeft vertaald, hulde ook aan Van Gennep die met De gouden vlieger ook Kosztolányi’s laatste onvertaalde roman op de Nederlandse markt heeft gebracht.
Dezsö Kosztolányi, De gouden vlieger (Uitgeverij Van Gennep)
Vertaler Mari Alföldy
ISBN 978 94 6164 1601
359 blz, prijs 19,90 euro
