In een land dat worstelt met een zwakke rechtsstaat, streven velen naar de val van een regering die al lange tijd als autoritair wordt gezien. Sinds op 1 november 2024 een dak van het treinstation in Novi Sad het leven aan vijftien slachtoffers kostte, nemen protesten tegen het regime toe. Sindsdien gaan duizenden studenten de straat op. Sinds vorige week zijn het ook leerkrachten, boeren en vele andere Serviërs die protesteren. Donau houdt je dagelijks op de hoogte van de ontwikkelingen in Servië.
- Volledige openheid van alle documentatie rondom de renovatie en duidelijkheid over wie er verantwoordelijk is voor het instorten van het dak van het treinstation.
- Arrestatie van de personen die de studenten en burgers met opzet hebben aangereden tijdens de demonstraties.
- Intrekking van de aanklachten tegen studenten die bij de protesten zijn gearresteerd.
- Meer geld voor de faculteiten.
Donau-redacteur Julia koster sprak met enkele demonstranten in Servië.
Maar zeer weinig Serviërs zullen Vučić nog kunnen accepteren als ‘hun president’ na enkele gewelddadige incidenten tegen studenten en burgers. Toen studenten op straat vijftien minuten stilte hielden om de vijftien mensen te gedenken die omkwamen bij de tragedie in Novi Sad, reden enkele mannen bewust op de studenten in. Ze zijn geïdentificeerd als politieke functionarissen van de partij van Vučić.
Gordana is freelance journaliste, ze komt uit Belgrado en loopt elke dag mee. Ze wil liever niet met haar volledige naam genoemd worden want ze ziet zichzelf niet als expert en is geen politicus, ze vindt niet dat het haar taak is om statements onder haar naam te maken. Toch deelt ze met ons. ‘Voor het eerst voel ik dat deze massale protesten alleen maar groter en groter zullen worden en niet zullen uitdoven. Het is anders dan de andere demonstraties die we hebben gehad de afgelopen jaren. Het valt me op dat de energie van de demonstranten enorm positief is. Natuurlijk is iedereen boos en en gefrustreerd over de jarenlange corruptie die ons land naar de afgrond brengt. Maar de sfeer is vreedzaam en iedereen is kalm en attent. Er zijn heel veel acties tegelijk op lokaal en landelijk niveau. Op de straten, de balkons, in de auto’s. Het gevoel van samen strijden is nog nooit zo sterk geweest.’
De afgelopen dagen werden veel acties georganiseerd. De grootste trok eindelijk de aandacht de internationale pers. Enkele honderden studenten van verschillende faculteiten in Belgrado vertrokken donderdag j.l. rond 10:00 uur voor een tweedaagse wandeltocht naar Novi Sad, ten noordwesten van de hoofdstad. Langs het traject worden de studenten toegejuicht door de plaatselijke bevolking, die hen dekens, eten en drinken geeft en ook veel omhelzingen en knuffels. Er vloeien veel tranen van ontroering. Ze waren op weg naar de herdenking in Novi Sad op 1 februari door de studenten aldaar.
Met de blokkade van drie bruggen in Novi Sad, die zaterdag j.l. om 15.00 uur begon, markeerden de studenten uit Novi Sad, Belgrado en andere plaatsen in Servië, de derde maand sinds het een ernstige ongeval plaatsvond in het treinstation van Novi Sad.
Nepotisme
Tanja (achternaam bekend bij de redactie) vreest dat er wraak zal volgen. Ze is wiskundeleraar op een van de gymnasia in Belgrado en neemt sinds de start eind vorig jaar deel aan demonstraties. Ze deed ook mee met de massale demonstraties in de jaren negentig. ‘Iedereen weet dat onze directeur door leden van de huidige corrupte regering is aangesteld. Ik ben verwikkeld in een rechtszaak tegen haar. Door mijn jarenlange ervaring als wiskunde professor in dit land en voorheen studente ten tijde van de oorlogen in de jaren negentig, ben ik op de hoogte van zoveel wanpraktijken, fraude en nepotisme binnen ons onderwijssysteem dat ik er een boek over kan schrijven. Zij probeert van me af te komen, vindt me lastig, geeft mij steeds tijdelijke parttime contracten. Aanhangers van SNS en andere regerende partijen krijgen de goede banen, evenals mensen die bereid zijn te betalen voor het krijgen van een aanstelling hier in Belgrado. Ze ontnemen de werknemers die hard hebben gestudeerd en eerlijk willen solliciteren, hun kans. De kwaliteit van het werk van deze door SNS naar voren geschoven types is meestal ook slecht. Binnen de SNS moet men elkaar aan werk helpen, want zo kan het systeem van nepotisme en corruptie voortduren.’
‘Ik ben geboren in Belgrado en ben een ervaren lerares, ik heb méer dan de nodige diploma’s en trainingen gevolgd omdat ik goed wil zijn in mijn werk, maar ik werk al jaren met tijdelijke contracten tegen een minimumloon, want ik ben geen lid en ik spreek mij openlijk uit tegen corrupte lui zoals zij, nu met een rechtszaak. Die blijft liggen omdat ze waarschijnlijk mensen kent die mijn zaak tegen kunnen houden en vertragen.’
Ze legt uit dat bijna alle directeuren van veel middelbare scholen de demonstraties “steunen” en de leraren toestemming geven om te demonstreren, maar Tanja vertrouwt hen niet. ‘Jarenlang hebben ze alles gedaan wat hun politieke vriendjes hen opdroegen. Ik zie ze als mensen die op twee stoelen zitten die we in Servië “flip-floppers” noemen.’ Dit zijn politici die in Servië decennia lang van politieke partij switchen als het ze uitkomt om zo aan de macht te blijven.
‘Ik heb mijn hele leven tegen zulke mensen gevochten en nu zien wij dat ze opnieuw proberen te infiltreren bij de groepen universiteitsstudenten en middelbare scholieren. Ze sturen ons documenten om te ondertekenen waarin staat dat we, in geval zij ontslagen gaan worden, omdat de meeste scholen nu al weken dicht zijn, wat tegen de wet is, wij óók ons ontslag zullen indienen, uit solidariteit. Wie denkt ze wel dat ze is? Ze heerst binnen school als een dictator en neemt alleen maar mensen aan die ze via-via moet aannemen en ontslaat goede en eerlijke leraren. Nu moeten wij voor haar opkomen! De absurditeit. Dit soort mensen, zijn rijk en machtig zijn geworden door deel te worden van het corrupte systeem, over de ruggen van eerlijke en hardwerkende mensen. We hebben met deze flip-floppers opnieuw een situatie die lijkt op die van de jaren negentig. Ik hoop dat de studenten deze strijd voor gerechtigheid zullen winnen en dat er een zeer brede zuivering zal plaatsvinden. Het is een zeer complexe situatie.’
‘Alternatieven voor Vučić’s SNS partij zie ik nu niet’, zegt Gordana. Geen enkele partij of combinatie van partijen kan een regering vormen. De meeste Serviërs denken niet dat Vučić vrijwillig zal aftreden, daarvoor staat er teveel op het spel. We weten niet wat er gaat gebeuren.’
Perifere delen
Vučić organiseerde op 24 januari een bijeenkomst van zijn aanhangers in de stad Jagodina. Veel van zijn aanhangers supporters — voornamelijk werkzaam bij overheidsinstellingen — werden met bussen naar de provincie stad gebracht. Naar verluidt vormen ze een beweging. Het valt nog te bezien of zij zich temidden de massale protesten in heel Servië op de bres zullen springen voor hun premier en tegenacties zullen organiseren. Waar in het verleden de SNS kon rekenen op steun uit de perifere delen van het land, lijkt die nu veel minder het geval.
Talloze boeren uit de dorpen rondom de verschillende steden waar gedemonstreerd wordt, brengen eten en drinken naar de studente en steunen hen in deze strijd. De massa’s bestaan uit studenten, boeren met trekkers en allerlei andere groepen zoals acteurs, zangers, en andere bekende mensen uit de samenleving. Dag na dag lopen ze in de barre winterkou en eisen ze gerechtigheid. Elk met hun eigen redenen en frustraties. De nasleep van de oorlogen in de jaren negentig en de NAVO bombardementen op Servië in de jaren negentig die daarop volgden, de onopgeloste status van Kosovo, de jarenlange sancties die het land arm heeft gemaakt gevolgd door anderhalf decennium corruptie onder Vučić, de lage lonen, het uitblijvende EU-lidmaatschap. Tanja wil maar een ding: gerechtigheid. ‘Ik protesteer niet tegen Vučić maar tegen iedereen die zich onrechtmatig heeft verrijkt door met de regering mee te werken en de eerlijke mensen jarenlang omver hebben gelopen en uitlachten. De studenten strijden voor een eerlijke toekomst, voor democratie. Ik en veel mensen van mijn generatie willen daarnaast ook gerechtigheid voor al die jaren dat wij hebben geleden. Dertig jaar geleden liep ik over deze zelfde straten te demonstreren en er is niets veranderd, het is alleen maar erger geworden.’
Vastberadener
Er lijkt geen kans op een dialoog tussen de studenten en de president. De meeste spandoeken en leuzen waarschuwen Vučić dat zijn einde als president nabij is. Het is de eerste keer in vijftien jaar dat Vučić — die op elke aanval een tegenaanval organiseert bijv in de vorm van persconferenties en interviews in de door hem gecontroleerde media — het zwijgen wordt opgelegd.
Dit keer neemt een nieuwe generatie het voortouw. Maar er lijkt geen kans op een dialoog tussen de studenten en de president. De meeste spandoeken en leuzen waarschuwen Vučić dat zijn einde als president nabij is en het systeem geheel gezuiverd moet worden. Het is de eerste keer in vijftien jaar dat Vučić — die op elke aanval een tegenaanval organiseert in de vorm van persconferenties en door de SNS georganiseerde tegendemonstraties.
‘Vučić kan dit keer niets doen. De jonge studenten worden door de Serviërs gezien als “hun kinderen”’, zegt Gordana. ‘Dat zag je op straat, de kinderen worden als helden gezien en op handen gedragen. Elke aanval op de studenten maakt de burgers nóg vastberadener en bozer.’
Tanja is niet hoopvol over de toekomst. Vučić zijn mensen zitten overal in alle sectoren in het land. ‘Ze zijn net als mijn directrice zonder de juiste diploma’s aangesteld op alle belangrijke posities. Inmiddels bezitten zij ook grote bedrijven, vastgoed, media en hebben dikke bankrekeningen. Hun kinderen gaan naar dure privé scholen. Hun toekomst is verzekerd. Zelfs als Vučić over twee jaar niet herkozen wordt en de verkiezingen niet zal vervalsen, dan nog is het een drama. Want zullen hun posities niet zomaar opgeven. We zien ze daarom nu ook “flip-floppen”, ze doen alles om aan te kunnen blijven.’
