Baltische zielen

Vera de Kok - Own Work.
Geschatte leestijd: 2 minuten

‘Marathon in Vilnius’ zo luidt de titel van de omslagfoto die Baltische zielen siert. Het beeld toont echter niet de hardlopers – slechts in de verte rennen drie mannen in een wit tenu – maar zoemt in op de dame die hangend vanuit een raam toekijkt. Het is niet alleen een fraaie foto, het beeld sluit ook naadloos aan bij de opzet van Baltische zielen. Jan Brokken behandelt namelijk niet de ‘grote geschiedenis’ (het wedstrijdverloop), maar onderzoekt de personen en families wier levens door die geschiedenis sterk is bepaald, de toeschouwers dus. Een dergelijk microperspectief wordt vaker gebruikt om de geschiedenis beter invoelbaar en behapbaar te maken en Brokken beheerst dit procedé buitengewoon kundig. In Baltische zielen onderzoekt hij de levens van 27 mannen en vrouwen, zowel bekende figuren (Hannah Arendt, Mark Rothko, Arvo Pärt) als minder of onbekende personen. Het aantal en de selectiecriteria lijken tamelijk willekeurig tot stand gekomen. Waarom Czesław Miłosz (geboren en opgegroeid in Vilnius) niet is opgenomen, terwijl van hem wel een fragment uit Geboortegrond als motto is opgenomen, is wat vreemd? Een verantwoording voor Brokkens keuze wordt nergens gegeven. Persoonlijke voorkeuren en toevalligheden lijken de selectie te hebben bepaald. Zo is de keuze voor Gidon Kremer, Saulė Gaižauskaítė en Arvo Pärt ongetwijfeld ingegeven door Brokkens liefde voor klassieke muziek. Toch blijft de auteur zelf verder veelal op de achtergrond. Slechts in het openingsartikel waarin hij zijn eerste kennismaking met het Balticum beschrijft, komt de auteur uitvoerig in beeld (meteen ook de minste bijdrage van het boek). In de rest van het boek geeft hij alle ruimte aan zijn hoofdpersonages die hij met een groot inlevingsvermogen neerzet en beschrijft. Gaandeweg neemt de bewondering toe voor het werk dat Brokken aan dit reisverslag moet hebben besteed, de vele reizen, talloze kennismakingen en gesprekken, het onderzoek en de gelezen boeken. Door zijn teksten word je ook geïnspireerd tot verder lezen: Jaan Kross, Eduard von Keyserling, Tomasi di Lampedusa, het zijn namen die ik driftig noteerde. De lezer voelt zich na 439 pagina’s dan ook een rijker mens. Brokken, maar bovenal zijn personages, reizen voortaan met u mee wannneer u het Balticum weer bezoekt. En mocht u geen plannen hebben die kant op te gaan: Baltische zielen zorgt ervoor dat u ook vanuit de luie stoel een fascinerend beeld krijgt voorgeschoteld van de lotgevallen van deze regio.

Ruim tien jaar heeft Brokken aan zijn boek gewerkt en inmiddels is er al een vierde druk verschenen. Brokken heeft, kortom, zelf een intellectuele marathon gelopen en laat ons, lezers, met open mond achter.

Stefan van der Poel
Over Stefan van der Poel 24 Artikelen
Stefan van der Poel is universitair docent bij de vakgroep Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de Joodse en Midden-Europese geschiedenis. In 2004 promoveerde hij op Joodse stadjers. De joodse gemeenschap in de stad Groningen, 1796-1945.