Jelica Novaković en Sven Peeters Wat kwam er uit een schot? 100 jaar beeldvorming in de Nederlandstalige pers en literatuur rondom de aanslag van 28 juni 1914 Uitgeverij Vrijdag
Een pak van Sjaalman, noemen Jelica Novaković en Sven Peeters hun boek zelf, naar het dossier van misstanden dat Multatuli de lezer van Max Havelaar in de schoot wierp. Dat is een treffende vergelijking. In tweehonderd pagina’s struinen Novaković en Peeters bibliotheken en onlinearchieven af naar verwijzingen naar de aanslag op Franz Ferdinand in Sarajevo. Daarbij laten ze telkens hun eigen associaties en eruditie de vrije loop.
Recensie door Joost van Egmond
Verwacht dan ook geen gestructureerde uitzetting van de beeldvorming rond de aanslag, maar wel een toverfontein aan weetjes en anekdotes. Vanuit hun eigen achtergrond – Novaković als Belgradose Neerlandicus en Peeters als Antwerpse Balkanboekenblogger – bestrijken ze een breed terrein.
Ze mijmeren hoe relevant het is dat het pistool dat Gavrilo Princip bij de aanslag gebruikte was gemaakt in België – het land waar Franz Ferdinand zo graag op vakantie ging. Ook diepen ze een reeks aan getuigenissen op van mensen die de Eerste Wereldoorlog hebben meegemaakt, bij voorkeur met een link met zowel de Lage Landen als de Balkan. Die zijn er meer dan je wellicht zou denken. Zo citeren ze de latere Joegoslavische kunsthistoricus Milan Kašanin, die zijn studentenleven in Leiden onderbroken zag door de mobilisatie in 1914 en zijn eerste liefde op het treinperron moest achterlaten. “Ze waren zo ongelukkig dat ze lopen noch spreken konden. ‘We zullen elkaar nooit meer zien’, spraken haar ogen, maar ze zweeg.”
Zulke dwarsverbanden brengen een periode tot leven waarvan Nederlanders gewend zijn de impact te onderschatten. Het land mag dan niet aan de oorlog hebben deelgenomen, de gevolgen werden ook daar volop gevoeld. Dat blijkt ook uit de talloze citaten die de schrijvers uit de krantenarchieven oprakelen, van de reeds lang terziele Tilburgse Courant tot De Telegraaf, die graag schreef over “die landen, waar politieke hartstocht licht tot fanatisme groeit.”
Dat oordeel is uit 1929, en de schrijvers concluderen dat we in veel opzichten in 2016 niet zoveel verder zijn. Dat zou heel goed wel eens kunnen. Gemakkelijke oordelen werpen hun schaduw soms ver vooruit en alleen al daarom is het de moeite waard om terug te blikken wat er de afgelopen eeuw is geschreven over de aanslag van Sarajevo.
