Tsjechen en Slowaken groeien uit elkaar

Vlaggen van Tsjechië en Slowakije (Creative Commons license BY-SA 3.0)
Geschatte leestijd: 3 minuten

Sociologische onderzoeken tonen consequent aan dat jonge Tsjechen en Slowaken hun begrip voor elkaar verliezen. Twee naties die veertig jaar samenleefden in een federatie en vergelijkbare talen hebben, zullen elkaar in de toekomst misschien niet meer begrijpen.

Dit artikel verscheen eerder, op 29 juni 2023, bij 3Seas Europe onder de titel A Diminishing Connection of Czechs and Slovaks. Vertaling: Donau.

Tsjechen en Slowaken zijn buurlanden die verbonden zijn door een gedeelde geschiedenis, een gedeelde cultuur en vergelijkbare talen. En hoewel ze nu verdeelde staten zijn, voelen de twee naties zich vandaag de dag nog steeds verbonden. Maar is het nog steeds zo dat Tsjechen en Slowaken geen tolk nodig hebben om met elkaar te communiceren?

Door Marek Koten

Verschillende historische feiten tonen de broederschap en verbondenheid van beide talen en naties. Al in 1918, toen het onafhankelijke Tsjechoslowakije werd gesticht, waren politici van beide staten zich terdege bewust van de kwestie van een gemeenschappelijke taal, in het geval van Tsjechoslowakije, een gemeenschappelijke taal. Slowaaks had echter vanaf het begin een numerieke achterstand. Daarom werd de Tsjechoslowaakse taal in 1920 ingevoerd.

Dit leidde tot het idee van “Tsjechoslowaiteit” (in het Tsjechisch: Čechoslovakismus, in Slovaaks: Čechoslovakizmus, red.), dat werd opgebouwd tot de ineenstorting van de gemeenschappelijke staat in 1993. Dit idee betekende simpelweg dat, hoewel er twee talen waren, ze op de een of andere manier één waren. Zo waren er in de tijd van de gemeenschappelijke staat altijd twee presentatoren op het tv-nieuws: een Tsjechische en een Slowaakse. Hetzelfde gold voor het radionieuws. De helft van de programma’s was in het Tsjechisch en de andere helft in het Slowaaks.

Wie heeft er een probleem met wat?

Na de deling van Tsjechoslowakije was er ook een deling van de gemeenschappelijke televisie- en radio-uitzendingen. Het was ook in die tijd dat een proces van scheiding van de twee talen begon. Dit is vandaag de dag nog steeds duidelijk en is nog steeds aan de gang. Maar welk volk vergeet het sneller?Taalkundigen zijn het erover eens dat Slowaken de tweede taal beter begrijpen. Hiervoor zijn verschillende redenen. De eerste is het feit dat Tsjechisch veel vaker voorkomt in Slowakije. Slowaakse tv-stations zenden op grote schaal buitenlandse films uit die zijn nagesynchroniseerd in Tsjechische of originele Tsjechische films zonder montage.

Hetzelfde geldt voor de verkoop van tv-series en dvd’s. Bovendien wordt Tsjechische literatuur nog steeds veel in het origineel gelezen in Slowakije, inclusief in scholen. Volgens de statistieken worden in Slowakije gemiddeld honderd boeken per jaar in het Tsjechische origineel gepubliceerd.

In Tsjechië daarentegen is het gebruikelijk om boeken uit het Slowaaks te vertalen. Slowaaks is de derde meest vertaalde taal, na het Engels en Duits. In het geval van films uit Slowakije, gebruiken Tsjechische distributeurs vaak Tsjechische ondertitels om de kijkers van vandaag tegemoet te komen. Hetzelfde geldt voor Slowaakse commercials: die worden vaak uitgezonden met ondertiteling.

Restanten van Tsjechoslowakije

Zelfs vandaag de dag zijn er overblijfselen van de gemeenschappelijke staat te vinden in de popcultuur. Bijvoorbeeld het televisieprogramma Czecho-Slovakia Got Talent en soortgelijke zangwedstrijden. Tsjechische films en tv-series hebben in rollen veel Slowaakse acteurs die hun moedertaal gebruiken in hun rollen.

Bovendien hebben Tsjechische universiteitsstudenten een hechte band met hun Slowaakse collega’s. Meer dan 21.000 Slowaakse burgers studeren aan openbare universiteiten in Tsjechië. Dankzij de openheid van de wet- en regelgeving kunnen ze hun moedertaal gebruiken bij het lesgeven en bij het schrijven van academische papers.

Het probleem aan de Tsjechische kant is niet zozeer het isolement van de Slowaakse samenleving, maar een vreemde en ogenschijnlijk natuurlijke distantiëring. Volgens taalkundigen hebben de jonge Tsjechen van tegenwoordig al meer problemen met het Slowaaks. Volgens veel experts zouden jongeren rond de twintig moeite hebben om een ​​langer en professioneler Tsjechisch-Slowaaks debat te voeren.

Sommige Slowaakse woorden zijn bijvoorbeeld volkomen onduidelijk voor de Tsjechische schoolkinderen van vandaag. Voor kinderen klinkt Slowaaks behoorlijk exotisch. Sommige kinderen lachen zelfs om tv-programma’s. Veel kinderen kunnen het Slowaaks aanvankelijk niet herkennen en verwarren het met bijvoorbeeld Pools of andere Slavische talen.

Een nieuwe toenadering van bekende naties?

Het probleem van de afstand tussen Tsjechen en Slowaken is echter niet onopgemerkt gebleven. Taalkundigen, leraren en historici aan beide kanten van de grens luiden de noodklok. Ze vrezen dat de speciale relatie van de Tsjechen en Slowaken zal verdwijnen. Daarom worden er nieuwe Tsjechisch/Slowaakse films, boeken en tijdschriften geproduceerd. Deze tweetalige werken hebben tot doel beide moedertalen dichter bij de andere kant te brengen en de kostbare en historische band te behouden.

Om de snelheid van de divergentie van de twee talen te testen, vinden aan beide zijden van de grens periodieke tests plaats onder basisschoolleerlingen. Het resultaat laat een niet verrassend resultaat zien: hoe dichter bij de gedeelde grens, hoe groter het begrip. Helaas is de oplossing niet om iedereen naar het grensgebied te verplaatsen.

De tekst van de Tsjechische zanger Xindl X kan dienen als afscheidsgedachte. In zijn lied “Vreemdeling in eigen land” (Cudzinka v tvojej zemi, red.) zingt hij in samenwerking met de Slowaakse zangeres Mirka Miškechová: “Gisteren spraken we dezelfde taal, en ondanks een paar vreemde woorden kon ik je brieven lezen. Tegenwoordig zijn er meer buitenlandse dan bekende. Wat is er in hemelsnaam met ons aan de hand?”

Marek Koten is masterstudent economie, politiek adviseur en geschiedenisliefhebber uit Tsjechië.
Avatar
Over redactie Donau 213 Artikelen
Donau is een platform voor artikelen over Midden- en Zuidoost-Europa. U kunt hier reportages, interviews en achtergronden lezen over de culturen, samenlevingen en politieke ontwikkelingen van Hongarije tot Oekraine en van Albanië tot Rusland. Als enige tijdschrift over Midden en Zuidoost-Europa in het Nederlandse taalgebied probeert Donau clichés te ontkrachten en een genuanceerd en gevarieerd beeld van het gebied te scheppen.