Verborgen in de uitgestrekte en moerassige bossen van noordoost Letland, in de buurt van het stadje Alūksne, staat sinds 1991 een groot beeldhouwwerk van het hoofd van Lenin. Hoe is het hier, op een voormalige lanceerbasis voor kernraketten, terecht gekomen?
In de omgeving van Alūksne werd begin jaren ’60 een drietal militaire basissen gebouwd voor het stationeren van SS-4 strategische kernraketten. Tot het einde van de jaren ’80 waren deze basissen topgeheim. De omgeving was niet toegankelijk en werd goed bewaakt. De plaatselijke bevolking wist van het bestaan van de basissen, maar wat er precies gaande was bleef onduidelijk.
Inmiddels is duidelijk welke vernietigende kracht er stond opgesteld rond Alūksne. Elke basis telde vier raketten, ieder uitgerust met een 1 Megaton atoombom. Dat is circa 67 maal de explosieve kracht als die van de atoombom op Hiroshima. Zo waren ook in alle andere, nu voormalige, westelijke Sovjetrepublieken tientallen van dit soort lanceerbasissen gebouwd. Het totale aantal ligt rond de 160 locaties.
Het INF-verdrag, ondertekend door Reagan en Gorbatsjov in december 1987, betekende het einde van al deze basissen. De raketten werden gesloopt, de kernkoppen terug naar Rusland vervoerd en de terreinen werden verlaten.
In 1991, na de onafhankelijkheid van Letland ging Lenin in de ban, zoals in al de drie Baltische landen. Alles dat herinnerde aan de Sovjetbezetting diende te verdwijnen. Alle communistische beeldhouwwerken zijn uit het straatbeeld verdwenen. Soms afgevoerd naar museale beeldparken, in andere gevallen gesloopt.
Tijdens de ‘wilde’ transitiejaren na de onafhankelijkheid van Letland, is de Lenin van Alūksne van zijn sokkel aan het centrale plein gelicht en naar deze verlaten plek gebracht, zuidelijk van het stadje. Opgekocht door een handige zakenman, zoals zo vaak in die jaren. Hij had het plan om van de voormalige raketlanceerbasis een toeristisch themapark over de ‘Koude Oorlog’ te maken, met Lenin fier op zijn nieuwe plaats. Toen de verwachte subsidies van de EU uitbleven is het plan ter ziele gegaan en de zakenman is met de noorderzon vertrokken…
Als enige herinnering aan dit initiatief staat hij daar nu nog eenzaam in weer en wind; de gesoigneerde Lenin van Alūksne. Met enig gevoel voor ironie is Lenin’s hoofd exact neergezet in het midden van één van de lanceerplatforms, vanwaar een kernraket kon worden afgeschoten richting West-Europa, zodra het bevel vanuit Moskou daarvoor zou worden gegeven. Dat bevel zal niet meer komen, maar hoelang dit ideologische kopstuk nog op deze sinistere plek uit de Koude Oorlog zal blijven staan zal de tijd moeten uitwijzen.
– Door Arnold Pronk
Arnold Pronk is historicus en initiatiefnemer van het documentair-fotografie project ‘Remnants of Deterrence’ – restanten van een nucleaire dreiging. Samen met fotograaf Martin Bruining bezoekt hij alle locaties waar gedurende de Koude Oorlog de kernraketten van de Sovjet-Unie stonden opgesteld. Het project is te volgen via de website en via Facebook.
