Klimaatverandering is de nieuwe goudmijn voor mensen die garen spinnen bij desinformatie, betoogt Jelena Kalinić.
Paniek, gevaar, geld, schandalen en rampen. Dat zijn de zaken die aandacht trekken. Het is daarom niet verbazend dat er zoveel desinformatie is rond thema’s als de covid-pandemie, de oorlog in Oekraïne, de aardbeving in Turkije, en klimaatverandering.
Dit artikel kwam tot stand met steun van Free Press Unlimited. Het verscheen op 19 mei 2023 op de Bosnische website Mediacentar onder de titel Klimatske dezinformacije kao repriza već viđenog scenarija. Vertaling: Donau.
“Waar aandacht is, daar is de ruimte voor manipulatie enorm, en wordt het gemakkelijker om zaken op de agenda te krijgen”, zei wetenschapsjournalist Nataša Kilibarda onlangs op de Servische televisie. Kilibarda is ook een van de medewerkers van Istinomjer, een factchecksite in Bosnië.
Door Jelena Kalinić
De manipulatie van informatie komt ook voor in samenlevingen die hiertegen veel beter bestand zijn dan Bosnië, maar dat is nog geen rechtvaardiging om het te verspreiden. Het gemakkelijkste om te doen is iemand op televisie uit te nodigen die rare dingen zegt die paniek veroorzaken en de kijk en klikcijfers opstuwen.
Zo zagen we onlangs compleet bizarre desinformatie, zoals dat de aardbeving in Turkije een ‘wraakoefening’ van het westen zou zijn, geleid door de Verenigde Staten.
De gouden standaard van desinformatie
Nu er minder te doen is over de pandemie, is de nieuwe goudmijn voor desinformatie de energietransitie, vermindering van de uitstoot van koolstofdioxide en klimaatverandering. De gebruikelijke draaiboeken komen onvermijdelijk uit bij de ‘diepe staat’ en de macht die een elite uitoefent over gewone mensen.
Soms is de claim dat klimaatverandering niet bestaat, of dat het niet wordt veroorzaakt door menselijke activiteit en de enorme uitstoot van broeikasgassen die daarmee gepaard gaat. Ook wordt beweerd dat er geen energiecrisis is en geen noodzaak om de economie te verduurzamen, maar dat dit een excuus is om geld te besparen en mensen te binden.
Neem het artikel onder de titel “NEPKLIMAATCRISIS VOERT PLANEET NAAR DE AFGROND: Machtige lobby verspreidt leugens over zogenaamd desastreuze veranderingen in de atmosfeer”. Het artikel kwam oorspronkelijk van de website van de Servische krant Novosti en werd ook gedeeld door meerdere Bosnische nieuwssites. Het gevaar van klimaatverandering wordt vaak afgezwakt, met verwijzingen naar voorbeelden uit het verleden die laten zien dat het klimaat eerder veranderde en dat geen gevaar opleverde.
Vaak worden dan de Milanković-parameters aangehaald om te stellen dat de klimaatverandering die we nu zien een deel van van de natuurlijke gang van zaken is. Milanković-parameters zijn periodieke veranderingen in het klimaat van de planeet. Ze zijn vernoemd naar de Servische wetenschapper Milutin Milanković die ze ontdekte, terwijl hij de langzame veranderingen bestudeerde die de aarde maakt in haar baan om de zon. Dat gebeurt op een tijdschaal van tienduizenden jaren. Klimaatwetenschappers zijn het erover eens dat Milanković-parameters geen verklaring zijn voor de opwarming van de planeet die we nu meemaken. Die gaat ongeveer honderd keer sneller dan de veranderingen die de parameters veroorzaken. En niet alleen dat, de huidige waarde van de Milanković-parameters op dit punt in de cyclus zou het tegenovergestelde effect moeten hebben; de planeet zou kouder moeten worden, niet warmer.
Volgens science fictionschrijver en televisiepresentator Krešo Mišak was er in de tijd van de Vikingen een periode waarin de aarde net zo opwarmde als nu. Oftewel: dit is allemaal natuurlijk en er is niets aan de hand, we moeten ons geen zorgen moeten maken om klimaatverandering. Studies laten intussen zien dat deze ‘middeleeuwse warme periode’ weliswaar bestond, maar lokaal was, niet wereldwijd.
Een andere veelgebruikte manipulatie is het incorrect weergeven van de data. In grafieken wordt de periode voor de industriële revolutie weggelaten, zodat de temperatuurstijging door CO2 emissies ‘niet zo groot’ lijkt. De waarheid is echter dat de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer in de afgelopen 650.000 jaar nooit zo hoog is geweest.
De ‘kwartierstad’ als inspiratie voor complotdenkers
Het tijdschrift Slate becijferde in 2013 dat, uit ongeveer 14.000 wetenschappelijke artikelen die werden gepubliceerd tussen 1991 en 2012, er slechts 24 het bestaan van klimaatverandering verwierpen. Maar voor de sceptici is dat gewoon niet genoeg. De groep Not our Future haalde het nieuws door in het Engelse Oxfordshire pamfletten te bezorgen waarin bewoners ‘proefkonijnen’ werden genoemd in de eerste klimaatlockdown in het Verenigd Koninkrijk, allemaal in het teken van de complottheorie over een overheidsplan om burgerlijke vrijheden in te perken.
Valse beweringen over plannen van het bestuur van Oxfordshire om het verkeer en de vervuiling te verminderen gingen viraal online. Een tweet van klimaatscepticus Jordan Peterson werd miljoenen keren bekeken. Lokale raadsleden kregen doodsbedreigingen. De beweringen werden onderzocht en ontmaskerd als misleidend, en het bestuur noemde ze ‘schadelijk voor het publieke debat’.
De beweging om stadswijken zo in te richten dat voorzieningen binnen vijftien minuten loopafstand liggen (#15MinuteCity) drijft hard-rechtse activisten, klimaatontkenners en extremisten tot woede. In werkelijkheid gaat het om steden zoals de onze, waar de wijken zo gepland zijn dat alles in de buurt is; een gezondheidscentrum, een winkelcentrum, een supermarkt, een school en een kinderdagverblijf. Zodat je niet kilometers hoeft te rijden voor alles.
Een artikel in tijdschrift Wired herleidt de complottheorie rond de #15MinuteCity naar 2020, toen activisten met banden met de fossiele brandstoflobby het idee van een aankomende klimaatlockdown rondbazuinden, waarbij de overheid mensen zou verbieden hun auto te gebruiken, vlees te eten of een hun toegewezen district te verlaten. Het idee sloeg aan nadat complotdenkers een initiatief omhelsden van het World Economic Forum voor herstel na de pandemie. Dat heette ‘the great reset’. Dat, concludeerden ze, is code voor de oprichting van een tirannieke wereldheerschappij.
IJsberen zijn wel degelijk in gevaar
Een ander thema van desinformatie is dat ijsberen niet bedreigd worden, maar dat er zelfs meer van zijn, zoals de activist Patrick Moore beweert en wordt verspreid door het portal Epoha, een imitatie van The Epoch Times, een rechtse publicatie die banden heeft met de Falun Gong, een Chinese religieuze beweging in de Verenigde Staten, die ook desinformatie over de pandemie verspreidde.
“Het internationale verdrag over ijsberen, door alle landen rond de poolcirkel ondertekend in 1973, dat het onbeperkt jagen op ijsberen verbiedt, wordt nooit genoemd in de media. Greenpeace en politici zeggen dat de ijsbeer uit zal sterven door het smelten van het poolijs. In werkelijkheid is de populatie ijsberen toegenomen, van 6000 à 8000 in 1973, tot 30.000 à 50.000 nu. Dat is onweerlegbaar”, zegt Moore.
De verklaring is dat betere technieken om de populatie te monitoren ertoe leiden dat er meer ijsberen worden waargenomen, dat is geen werkelijke toename van de populatie. De beweringen zijn gebaseerd op verschillende schattingen van de wereldpopulatie waaronder ook niet-wetenschappelijke schattingen, extrapolaties en onvolledige datasets, volgens een factcheck die de krant USA Today uitvoerde.
Dezelfde groep, alleen het doelwit is anders
De desinformatie over het klimaat is een kopie van de desinformatie uit de tijd van de pandemie: dezelfde mensen, dezelfde kringen, en nieuwe experts die voorbijgaan aan de wetenschappelijke consensus, de manier waarop het werkt is exact dezelfde. Tegelijkertijd is de geletterdheid van burgers en de voorbereiding voor crisissituaties dezelfde: het gebrek aan voorbereiding en het gebrek aan weerstand tegen desinformatie en misinformatie. Pre-bunking, waarbij burgers leren desinformatie te herkennen vóór ze ermee geconfronteerd worden, en het aanleren van digitale en wetenschappelijke geletterdheid blijven beperkt tot kortetermijnprojecten van ngo’s. Systemische actie blijft uit.
Dit alles lijkt op een aflevering uit de cartoonserie ‘Inside Job’, waarin het thema van complottheorieën en ‘schuduwregeringen’ op een humoristische manier wordt beschouwd. Klimaatverandering is al lang niet meer ‘zomaar’ klimaatverandering, maar is een aanjager van een nieuwe technologische revolutie en een verandering in de wereldeconomie. Dat betekent dat heel veel partijen betrokken zijn bij het proces van energietransitie en economische transitie richting een systeem met een lage uitstoot van broeikasgassen. En dus zijn er veel investeringen nodig, want hoe zou dit allemaal kunnen gebeuren zonder investeringen? Voor zulke processen is veel aandacht, en zoals Nataša Kilibarda zegt – waar aandacht is, daar is ook manipulatie.
Jelena Kalinić is wetenschapsjournalist en factchecker. Zij is de auteur van de portals Vakcine.ba en Quantum of Science. Ze is de ontvanger van de EurekaAlert (AAAS) Fellowship for Science Journalists 2020.
