Geschatte leestijd: 4 minuten
Toen ik als jonge journalist voor het eerst in Bosnië en Herzegovina kwam, dacht ik: ik ga me richten op de toekomst. Op de jongeren die ondanks alles iets willen opbouwen. Ik was begin twintig, zij ook. De oorlog leek iets uit een ander tijdperk, iets waar al veel over geschreven was. En Srebrenica? Dat was toch al verteld?
Hoe vaker ik terugkwam, hoe meer ik merkte dat dit recente verleden nog de dagelijkse levens van mensen bepaalt en bovendien dat nog lang niet alle verhalen verteld waren. Vandaag herdenken we dat 30 jaar geleden de Bosnisch Servische troepen de VN Safe Area Srebrenica innamen en vervolgens 8.372 mensen vermoordden. Een vreselijke massamoord, een eindpunt van een genocide die al jaren eerder begon.
Een aantal jaar geleden leerde ik Alma Mustafić kennen. Zij overleefde de genocide en werkt inmiddels als docent en onderzoeker op dit onderwerp. We begonnen aan een project om de onvertelde verhalen van Bosnische Nederlanders te verzamelen. Niet alleen over wat ze hebben meegemaakt, maar ook over hoe dat verleden doorwerkt, in henzelf én in hun kinderen. Hoe je verder leeft met iets dat eigenlijk niet te bevatten is. En wat het betekent als die verhalen zelden worden gehoord.
Het resultaat is een multimediale productie: De 11 stemmen van Srebrenica. Een podcastserie met elf afleveringen, waarin mensen hun verhaal delen — over verlies, vluchten, veerkracht. Over woede, hoop, stilte, en soms humor. Tegelijkertijd is er een tentoonstelling bij Nationaal Monument Kamp Vught, en een educatieve tentoonstelling bij FOTODOK in Utrecht, waar je deze verhalen ook kunt zien, voelen, en ervaren. De foto’s zijn gemaakt door Robin de Puy en die portretten verschijnen wekelijks in de Volkskrant. Hoe het precies gegaan is weten we niet meer. Soms komen ideeën van allerlei kanten samen. Maar diegene die ze bij elkaar bracht is absoluut Alma geweest. Zonder haar hadden een aantal van deze Bosnische Nederlanders hun verhaal niet kunnen of willen delen.
We hebben bewust gekozen voor een brede groep mensen: jong en oud, uit verschillende delen van Bosnië, met uiteenlopende ervaringen. Want Srebrenica staat niet op zichzelf. De genocide was geen losstaand incident, maar het gevolg van jarenlange polarisatie, ontmenselijking, propaganda. Ik leerde zelf ook hoe grootschalig de etnische zuiveringen aan het begin van de oorlog al waren. Višegrad, de stad met die prachtige brug over de Drina, werd in april, mei en juni 1992 ontdaan van haar niet-Servische bevolking. Mensen werden verjaagd, verkracht en vermoord. Degenen die het overleefd hebben, zijn niet teruggekeerd. Wij gingen er naartoe voor de podcastaflevering met Esmir. Er is graffiti waarop staat dat Ratko Mladic, veroordeeld tot levenslang voor deze genocide, een held is. Er zijn monumenten voor oorlogsmisdadigers. Een ereplaats voor Russische vrijwilligers die meevochten. Naar een aandenken aan de slachtoffers moet je met een loep zoeken. “Een stad die je stad niet meer is”, zei Esmir treffend. Hij voelt zich hier niet meer op zijn gemak.
En dat maakt het project ook confronterend actueel. In een tijd waarin de geschiedenis zich op huiveringwekkende manieren lijkt te herhalen in Gaza, Oekraïne, Soedan. Een tijd waarin polarisatie in ons eigen land meer aanwezig is dan ik ooit in mijn leven meegemaakt heb, is het des te urgenter om écht te luisteren naar wie het al eens meemaakte.
‘De 11 stemmen van Srebrenica’
• De elfdelige podcastserie wordt uitgebracht door OVT, het geschiedenisprogramma van de VPRO en is te beluisteren in alle podcastapps.
• De tentoonstelling met fotografie en korte documentaires van Robin de Puy is te zien bij Nationaal Monument Kamp Vught tot en met 26 oktober 2025.
• De educatieve en soms interactieve tentoonstelling op basis van de verhalen uit de podcast en onder meer het werk van Robin de Puy, Nicole Segers, Anita Karabašić en Elma Čavčić in FOTODOK, Utrecht, is te bezoeken tot en met 14 september 2025.
