De vervroegde parlementsverkiezingen in Moldavië afgelopen maand zijn met een verpletterende meerderheid gewonnen door president Maia Sandu’s Partij voor Actie en Solidariteit (PAS). Een flinke opsteker voor Sandu, die in november werd gekozen tot president: zij kan nu doorpakken met het bestrijden van corruptie en het land dichterbij de Europese Unie brengen.
Door Frank Elbers
PAS leidde al weken lang in de peilingen, ruim voor de gelegenheidsalliantie van communisten en socialisten. Toch was de uitslag op zondag 11 juli een verrassing. PAS won een absolute meerderheid in het parlement: 63 van de 101 zetels. De lijstcombinatie BECS van communisten (PCRM) en socialisten (PSRM) kreeg 32 zetels en de eurosceptische “Șor” partij zes zetels. Geen van de andere twintig partijen haalde de 5% kiesdrempel. Ondanks de mobilisatie van kiezers door PAS en de socialisten was de verkiezingsopkomst met 48,4% lager dan bij de vorige parlementsverkiezingen in februari 2019 (50,6%).
Diaspora
Vroege uitslagen toonden aan dat PAS, zoals verwacht, een overgrote meerderheid van de diaspora-stemmen won. Meer dan 212.000 Moldaviërs — bijna de helft van hen onder de veertig — stemden in het buitenland. De voormalige Soviet-republiek heeft vier miljoen inwoners, waarvan naar schatting bijna een miljoen in Roemenië, Rusland, Oekraïne of West-Europa werken of studeren.
“Ik hoop dat vandaag het einde is van een moeilijke periode in Moldavië. Ik hoop dat vandaag het einde is dat dieven Moldavië regeerden”, schreef Maia Sandu op Facebook.
Als oprichter van PAS geldt Sandu als spiritueel leider van de ‘gele revolutie’, zoals de klinkende overwinning van de partij wordt genoemd (geel is de kleur van PAS).
Is er inderdaad sprake van revolutie? Het armste land van Europa krijgt voor het eerst sinds 2009 een stabiel parlement, geleid door pro-EU krachten. Omdat PAS een absolute meerderheid heeft, hoeft ze geen instabiele coalities to vormen om te regeren. (Sinds de parlementsverkiezingen van 2019 zijn er maar liefst vier coalitieregeringen en premiers geweest.)
Europese Unie
Bovendien betekent de winst van PAS zowel het parliament, de nieuwe regering en de president (Sandu) een pro-EU koers kunnen varen, schrijft politicoloog Denis Cenusa. PAS heeft een sterke band met de Europese Volkspartij (EPP) en zal dus veel politieke steun uit Brussel krijgen, iets waar Sandu ook op rekent.
Moldavië sloot in 2014 een associatieverdrag met de EU, inzet van een felle politieke strijd tussen hervormingsgezinde partijen enerzijds en meer op Moskou georiënteerde partijen zoals de socialistische PSRM van voormalig president Igor Dodon (2016-2020) anderzijds.
Het associatieverdrag tussen Moldavië en de EU van 2014 was een belangrijke stap was op weg naar toetreding tot het blok en inzet van de parlementsverkiezingen van 2019. De socialisten hadden gezworen het associatieverdrag te schrappen. Sinds Rusland in 2013 een embargo op het land instelde, wordt jaarlijks meer dan 70% van de Moldavische goederen geëxporteerd naar EU-markten. Toch hebben beschuldigingen van corruptie bij de overheid en bezorgdheid over de uitholling van de democratie de betrekkingen met de EU onder druk gezet. Het Europese Parlement noemde Moldavië “a state captured by oligarchic interests”. De EU bevroor de hulp aan Moldavië nadat een lokale rechtbank in 2018 de burgemeestersverkiezingen in de hoofdstad Chișinău wegens een technisch detail ongeldig had verklaard — een zet die werd gezien als een poging om de schijnbare overwinning van een pro-Europese kandidaat te dwarsbomen.
Sinds het aantreden van Sandu als president in november, is er weer toenadering tussen Brussel en Chișinău. De Europese Commissie beloofde in juni al een financiële injectie van 600 miljoen euro.
Oligarchen
Met de winst van PAS laat Moldavië ook het tijdperk van de oligarchen achter zich. Korte tijd vormden PAS een regering met de ACUM coalitie, met Maia Sandu als premier, na de parlementsverkiezingen van februari 2019, die echter sneuvelde na een motie van wantrouwen van coalitiegenoot PSRM van Igor Dodon en de Democratische Partij van Moldavië (PDM) van oligarch Vlad Plahotniuc. Plahotniuc’s PDM keerde niet terug in het parliament. Plahotniuc is voortvluchtig omdat hij hoofdverdachte is in de verdwijning van maar liefst een miljard dollar aan banktegoeden in november 2014.
Een andere voortvluchtige oligarch, politicus en zakenman Ilan Șor, deed vanuit zijn schuilplaats in Israël aan de verkiezingen mee. Ook hij wordt verdacht betrokken te zijn bij de billion dollar theft in november 2014. Zijn “Șor” partij heeft vooral de steun van kwetsbare ouderen, plattelandsbevolking en armere Moldaviërs. In ruil voor hun stem krijgen zij toegang tot goedkoop voedsel dat wordt verkocht in gespecialiseerde ‘sociale winkels’ die door de partij uit onbekende bronnen worden gefinancierd. “Șor” zal in het nieuwe parlement met zes zetels echter geen rol van betekenis spelen.
Buitenlandse politiek
De grootste verandering die de “gele revolutie” teweeg zal brengen is echter de buitenlandse politiek. Zoals hierboven vermeld is de relatie met de EU sterk verbeterd sinds Maia Sandu tot president werd gekozen in november 2020. Zij bezocht na haar aanstelling onmiddellijk president Klaus Iohannis van buurland Roemenië, die zijn steun toezegde, gevolgd door gesprekken met haar Oekraïense ambtgenoot Vladimir Zelenski. En kort daarna bracht zij een bezoek aan president Emmanuel Macron in Parijs. Alle heren waren zeer onder de indruk van de voormalige Wereldbank-medewerker en minister van Onderwijs die vloeiend Roemeens, Russisch, Engels, Frans en Spaans spreekt.
Samen met Georgië en Oekraïne heeft Moldavië inmiddels een Associated Trio gevormd binnen het Eastern Partnership (EaP), waarmee de drie landen willen aangeven dat zij aansluiting bij de EU als hoogste prioriteit zien.
Ukraine, Georgia and Moldova are now officially the Associated Trio
Today, we join forces on our European Integration path in this new format established in Kyiv ✌️🇪🇺
Congratulations, @DZalkaliani @AureliuCiocoi 🇺🇦🇬🇪🇲🇩 pic.twitter.com/2W2pOKbl6m
— Dmytro Kuleba (@DmytroKuleba) May 17, 2021
Moskou
Belangrijker nog is de verbeterde relatie met Rusland. Voormalig president Igor Dodon bracht tijdens zijn ambtstermijn maar liefst 51 bezoeken aan Moskou en bezocht geen andere landen noch knoopte hij andere buitenlandse relaties aan. Toch was zijn warme relatie met Rusland niet voldoende om tijdens zijn presidentstermijn tot een doorbraak te komen rond de kwestie Transnistrië, het niet-erkende gebied in Moldavië aan de oostoever van de Dnjestr-rivier dat voornamelijk door Russisch-sprekenden wordt bewoond en waar een Russische vredesmacht de orde handhaaft.
Sandu heeft sinds haar aantreden als president meerdere keren aangegeven een “pragmatisch” beleid te zullen voeren ten aanzien van Rusland. Nadruk ligt daarbij op dialoog en het komen tot praktische afspraken rond sancties en de status van Transnistrië, o.a. het opruimen van verouderde munitie in het betwiste gebied.
Inmiddels heeft Rusland zich ook zeer pragmatisch opgesteld. Het is voor het Kremlin duidelijk dat voormalig bondgenoot Dodon en zijn Socialistische Partij in twee verkiezingen verpletterd zijn en zij nu met de westers-georiënteerde Sandu zaken moeten doen. Begin augustus, een maand na de Moldavische parlementsverkiezingen, bezocht Dmitri Kozak, plaatsvervangend hoofd van de Russische presidentiële regering, Chișinău. Resultaat: Rusland gaat de handelsbeperkingen met Moldavië opheffen en werken aan de vernietiging van voorraden munitie uit het Sovjettijdperk, opgeslagen in de afgescheiden regio Transnistrië.
Kleurenrevoluties
Eerdere “kleurenrevoluties” in de regio in Georgië (2003) en Oekraïne (2005), en meer recent in Armenië (2018), konden de (hoge) verwachtingen niet waar maken. Zal Moldavië een uitzondering zijn? De geo-politieke omstandigheden lijken in het voordeel van het “armste land van Europa” te zijn. Met financiële steun van Brussel en internationale instellingen, en door samen op te trekken met Georgië en Oekraïne, is de kans groot dat de endemische corruptie wordt aangepakt, de rechtsstaat wordt verstevigd en de economie gaat groeien, zeker als Rusland niet dwars blijft liggen. Aan de motivatie en inzet van president Maia Sandu en haar Partij voor Actie en Solidariteit zal het niet liggen.
