“Ieder jaar verzamelde ik meer dan honderd kisten appels in mijn tuin om ze te verkopen. Het geld dat ik daarmee verdiende, was voor mijn familie voldoende om van te leven. Maar sinds 2017 kan ik mijn eigen boomgaard niet meer in.”
- Door Gijs Freriks
De zeventiger Amiran Goegoetisjvili woont in Gugutiantkari, een boerendorp op 18 kilometer van Tskhinvali, de hoofdstad van de Georgische deelrepubliek Zuid-Ossetië. Tskhinvali was in augustus 2008 de stad waar het conflict tussen Georgië en Rusland tot volle ontbranding kwam.
De vijfdaagse oorlog
Georgische troepen trokken op 7 augustus 2008 bij Tskhinvali de regio binnen, waarna Rusland extra militairen, tanks en pantservoertuigen stuurde om ‘burgers en de Russische vredestroepen te beschermen’. De oorlog duurde vijf dagen, eiste honderden doden en werd formeel afgesloten met een staakt-het-vuren en een vredesplan dat uit de koker kwam van de Europese Unie en de Franse president Nicolas Sarkozy.
Een van de zes afspraken uit dit vredesplan luidde dat Russische troepen zich moesten terugtrekken tot ‘pre-conflict situatie’. Moskou besloot later echter tot de permanente stationering van 7.600 troepen in Zuid-Ossetië en Abchazië en de militaire samenwerking tussen deze regio’s en Moskou werd verder en verder opgeschroefd.
Een zachte grens wordt harder
De de-facto autoriteiten in Tskhinvali en de Abchazische hoofdstad Sukhumi zetten in 2009 hun handtekening onder een akkoord dat de Russische veiligheidsdienst FSB de controle gaf over de Administrative Boundary Line (ABL), de administratieve grens tussen Georgië en de afvallige regio’s. In feite hebben Russische militairen het hier sindsdien voor het zeggen, in samenwerking met de lokale veiligheidstroepen van Zuid-Ossetië en Abchazië. De ‘zachte’ grens is ook steeds harder geworden én almaar verder opgeschoven, een proces dat ‘borderization’ wordt genoemd.
Het fysiek maken (en opschuiven) van de grenslijnen begon in de zomer van 2009. In en rondom dorpjes aan de ABL zijn wachttorens en observatietorens geplaatst, zijn camera’s geïnstalleerd, greppels gegraven en zijn metalen hekken, borden en afscheidingen van prikkeldraad verschenen. De acties hebben een grote impact op de ‘bewegingsvrijheid’ van de inwoners aan beide kanten van de ABL. Volgens een rapport van Amnesty International uit 2018 zijn 800 tot 1000 gezinnen de totale of gedeeltelijke toegang tot ‘waterbronnen, gebedshuizen, begraafplaatsen van familieleden en landbouwgrond’ kwijtgeraakt.
Prikkeldraad scheidt huis van tuin
Een van die mensen is dus Amiran Goegoetisjvili uit Gugutiantkari. Op een dag in februari 2017 stonden militairen bij hem in de tuin toen hij appels aan het plukken was. Hij werd meegenomen, vastgezet, mishandeld en pas na vijf dagen vrijgelaten. Toen hij thuiskwam, zag hij dat er een hek met prikkeldraad tussen zijn huis en tuin was geplaatst. Nu kan hij niet meer bij zijn appelboomgaard. Amiran leeft van een bescheiden uitkering en donaties van dorpsbewoners. Daarnaast kampt hij met flinke depressies, zo vertelde hij in een interview met de mensenrechtenorganisatie.
“Soms loop ik een stukje richting mijn boomgaard en blijf ik op afstand naar mijn appelbomen kijken.”
Er zijn meer mensen die zijn vastgezet en/of hoge boetes hebben moeten betalen, boeren hebben hun vee moeten afstaan omdat koeien en schapen argeloos voorbij de ABL graasden, en het het fysiek maken van de grenzen gaat anno 2020 ook door. Zo plaatsten troepen in de maand mei hekken bij 12 Georgische dorpen en begin juli werd een man in zijn been geschoten toen hij Ganmoekhoeri in Georgië wilde bereiken. Hij werd tot stoppen gemaand, zette het op een lopen en werd beschoten. De persoon ligt in het ziekenhuis en zijn toestand is relatief stabiel.
Kritiek op Georgische regering
Het thema borderization staat al jaren hoog op de (politieke) agenda van Georgië. In april, nadat nieuwe hekken met prikkeldraad waren neergezet, sprak het Ministerie van Buitenlandse Zaken van Georgië nog van ‘provocerende en destructieve acties’ en riep men Moskou op om ‘haar internationale verplichtingen na te komen’. Echter is er in eigen land ook veel kritiek op met name Georgische Droom, de regeringspartij die in de ogen van de oppositie en een deel van het electoraat te weinig zou doen om de borderization-praktijken te voorkomen.
In 2017 bleek uit een enquête zelfs dat slechts 16 procent van de Georgiërs er vertrouwen in heeft dat Georgische Droom in staat is om het probleem van borderization aan te pakken. De partij koos in 2012 echter heel bewust voor een voorzichtiger aanpak van ‘strategisch geduld) ten opzichte van de harde lijn onder de voorgaande president Saakasjvili. Immers, verdere escalatie bevordert de Georgische plannen bepaald niet om – na het associatieverdrag uit 2016 met de EU en militaire samenwerking binnen de NAVO – verder te integreren in ‘Europa’. Moskou beseft dondersgoed dat zolang het conflict blijft smeulen, het ondenkbaar is dat Georgië op korte termijn aan toetredingsgesprekken met de EU kan beginnen.
Internationale aandacht verslapt
Georgische Droom en premier Giorgi Gakharia zoeken een deel van een oplossing in het verkrijgen van buitenlandse steun. Want ‘alleen met sterke internationale steun kunnen we onze territoriale integriteit vreedzaam herstellen’, zei Gakharia eind vorig jaar. En in april riep het buitenlandministerie de internationale gemeenschap andermaal op om ‘adequaat te reageren’ op de borderization-praktijken die nog altijd gaande zijn in Georgië.
Echter, de aandacht voor de grensconflicten tussen Georgië, Zuid-Ossetië en Abchazië verslapt steeds meer. De NAVO en de EU hebben de borderization-praktijken door de jaren heen wel veroordeeld, maar hoog op de agenda staat het thema niet. Bovendien is er sinds eind vorig jaar geen nieuwe ronde meer geweest van gesprekken om aan een oplossing te werken. Ook een ingestelde ‘hotline’ om snel op incidenten te reageren, is buiten werking gesteld en nog altijd niet opnieuw opgestart. Een internationale vredesmissie met steun van Rusland is sowieso uitgesloten.
Gecontroleerde chaos
Veranderingen in de houding van het Kremlin hoeven niet te worden verwacht, zeker niet nu Vladimir Poetin zich heeft verzekerd van de mogelijkheid van zes – en mogelijk twaalf – extra jaren presidentschap. Rusland heeft er baat bij dat het conflict bevroren wordt gehouden, en ook niet verder opwarmt. Het is de theorie van de gecontroleerde chaos. Een militaire oplossing is ook voor Georgië uit den boze gezien haar ambities voor toetreden tot de EU en de NAVO. Het is simpelweg wachten op radicaal veranderende machtsverhoudingen in Moskou, zoals een nieuwe president. Maar die komt er waarschijnlijk pas in 2036.
Dat betekent niet dat Tbilisi tot die tijd zijn overtuiging van territoriale integriteit moet laten varen en dat de borderization-praktijken in het vervolg beter kunnen worden gebagatelliseerd. Dat zou de regering immers op nog meer kritiek komen te staan dan nu al het geval is. Omdat een politieke oplossing onhaalbaar is (zeker nu de gesprekken daarover stilliggen) zou Georgië zich misschien nog nadrukkelijker kunnen richten op directe samenwerking met de de-facto autoriteiten in Tskhinvali en Soekhoemi. Daar worden overigens al wel volop pogingen toe gedaan.
Door middel van samenwerking op gebieden als onderwijs en gezondheidszorg kan de humanitaire impact van de borderization-praktijken wellicht meer worden verzacht. Tegelijkertijd kan Tbilisi daarmee bewijzen dat men de levens van de mensen rondom de Administrative Boundary Line kan verbeteren, en hopelijk ook dat van Amiran Goegoetisjvili.
