Kristen R. Ghodsee, Waarom vrouwen betere seks hebben onder het socialisme (Uitgeverij EPO vzw, 2019) ISBN: 978 94 6267 181 2 239 blz, prijs 22,50 euro
Recensie door Frank Elbers
‘Eindelijk seks!’ was de kop van een artikel in het Duitse weekblad Die Zeit over de opening van de eerste sekswinkel in Leipzig, Oost-Duitsland in juni 1990. Dit waren de laatste dagen van de Duitse Democratische Republiek (DDR), een land waarvan de burgers “zich niet naakt mochten tonen of de naakte lichamen van anderen mochten zien, behalve op het naaktstrand”. “De arbeiders en boeren”, vervolgde het artikel, “konden alleen voyeurisme beoefenen onder de dekens van het huwelijksbed”. De val van de Berlijnse muur, het communisme en de naderende eenwording gaven hen eindelijk de kans om de verloren tijd in te halen, aldus de auteur van het artikel.
Stereotypen terzijde, het blijkt dat de beweringen in het artikel weinig waarheid bevatten. Er is een groeiend aantal onderzoeken dat aantoont dat het privéleven van Oost-Duitsers, en anderen die onder het socialisme leefden, veel meer omvatte dan hun westerse buren aannamen. Geleerden als Paul Betts (Within Walls: Private Life in the German Democratic Republic, 2011), Werner Habermehl (Sexualverhalten der Deutschen. Aktuelle Daten — intime Wahrheiten, 1993), Kateřina Lišková (Sexual Liberation, Socialist Style: Communist Czechoslovakia and the Science of Desire, 1945-1989, 2018) en Josie McClellan (Love in the Time of Communism: Intimacy and Sexuality in the GDR, 2011) hebben aangetoond dat de DDR, Tsjechoslowakije, Polen en andere landen een seksuele revolutie hebben meegemaakt onder communistische heerschappij die nu vergeten is. “In korte tijd leken Oost-Duitsers te zijn overgestapt van seksueel slachtofferschap naar een beleving van een specifiek oosterse — en superieure — seksualiteit”, concludeert Josie McLellan in een artikel uit 2011.
Seks en socialisme zijn de laatste tijd weer een onderwerp van een nogal fel debat op de opiniepagina’s van grote kranten. Professor Kristen R. Ghodsee, die Russische en Oost-Europese studies doceert aan de Universiteit van Pennsylvania, publiceerde in de New York Times in augustus 2017 een veelgelezen en veel bekritiseerd opiniestuk, “Waarom vrouwen betere seks hadden onder het socialisme”. In het essay verwijst ze naar een onderzoek dat werd uitgevoerd na de hereniging in 1990, waaruit bleek dat vrouwen in Oost-Duitsland twee keer zoveel orgasmes hadden als vrouwen in West-Duitsland. Ghodsee, auteur van o.a. Red Hangover: Legacies of 20th Century Communism (2017), The Red Riviera: Gender, Tourism and Postsocialism on the Black Sea (2005) en recentelijk (samen met Mitchell Orenstein, 2021) Taking Stock of Shock: Social Consequences of the 1989 Revolutions, stelt dat communistische regimes vrouwenemancipatie als centraal beschouwden in geavanceerde ‘wetenschappelijke socialistische’ samenlevingen. De economische onafhankelijkheid van vrouwen, voor iedereen beschikbare crèches en kleuterscholen, betaalde kinderopvang en genereus ouderschapsverlof zorgden ervoor dat vrouwen zich geen zorgen hoefden te maken over hun financiële stabiliteit en dus meer tijd hadden voor plezier. (Tsjechoslowaakse seksuologen begonnen al in 1952 onderzoek te doen naar het vrouwelijk orgasme.)
In haar boek Waarom vrouwen betere seks hebben onder het socialisme, borduurt Kristen Ghodsee verder op haar claim in haar New York Times opiniestuk. (Helaas is in de door EPO uitgegeven vertaling de ondertitel, ‘En andere argumenten voor economische onafhankelijkheid’, weggelaten.) Haar belangrijkste stelling is dat liefde en seks onder het socialisme vrij zijn van economische overwegingen, terwijl seks onder het kapitalisme een handelswaar is dat vrouwen moeten verkopen — als sekswerkers, sugarbabes, vriendinnen of echtgenotes — omdat ze economisch afhankelijk zijn van mannen. Ghodsee: “Gewoonlijk sta ik nogal kritisch ten opzichte van modellen die alles tot economische invloeden willen reduceren. Toch ben ik gefascineerd door de theorie van de seksuele ruil. Ik denk dat het model een waardevol inzicht bijbrengt over de manier waarop seksualiteit benaderd wordt in kapitalistische maatschappijen. In essentie klopt de seksuele ruiltheorie, maar dan wel alleen in de context van het vrijemarktsysteem” (p. 144). Daarentegen was “…socialistische seks beter […] omdat vrouwen er genoten van een grotere economische zekerheid en omdat seks er minder vermarkt was dan in het kapitalistische Westen” (p. 178). Theoretisch is deze veronderstelling wellicht juist, maar Ghodsee’s empirische basis is nogal dun en gaat niet verder dan de bevindingen van eerdergenoemde seksonderzoekers.
Het — uitstekende — boek van Ghodsee leest als een politiek pamflet, een pleidooi om de verdiensten van het socialisme en socialistische denkers en theorieën te (her)overwegen, geïllustreerd met foto’s en korte biografieën van prominente socialistisch-feministische denkers van de afgelopen twee eeuwen. Zoals de auteur in de inleiding aangeeft (Introductie. Misschien heet de kwaal wel ‘kapitalisme’), is haar boek vooral bestemd voor jongere lezers, met name jonge vrouwen — kortom zij die pas na het ‘einde van de geschiedenis’ zijn geboren en niet bekend zijn met socialistische ideeën noch het reëel bestaande socialisme hebben meegemaakt.
Hadden vrouwen betere seks onder het socialisme? En was seks over het algemeen beter in het voormalige Oostblok? Is ongebreideld kapitalisme slecht voor vrouwen? En zullen vrouwen een beter leven hebben als we enkele ideeën van het socialisme overnemen? De antwoorden, zo lijkt het, hangen sterk af van iemand’s persoonlijke politieke voorkeur. Dat neemt niet weg dat professor Ghodsee een zeer lezenswaardig traktaat heeft geschreven dat ik iedereen kan aanbevelen die geïnteresseerd is in ideeëngeschiedenis, feminisme en socialistische theorieën.
