Centraal Europa: Een onbekende geschiedenis?

De "visegrad-vier" in 2015
Geschatte leestijd: 3 minuten

De spoken van Visegrád: De onbekende geschiedenis van Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije
Ivo van de Wijdeven
Spectrum, Houten (2018)
Prijs € 22,50
288 pagina's.

Welke parallellen zijn er aan te wijzen tussen de huidige ontwikkelingen in de Visegrádlanden en de ontwikkelingen tijdens het interbellum? Deze vraag staat centraal in het nieuwe boek van Ivo van de Wijdeven: De spoken van Visegrád.

  • Recensie door Stefan van der Poel

De moeizame verhouding die de landen tegenwoordig hebben met de Europese Unie rechtvaardigt een dergelijke vraag. Of het nu de opname van vluchtelingen betreft, het streven naar een open samenleving of de omgang met het (oorlogs)verleden: de Middeneuropese landen wensen geen bemoeienis vanuit Brussel en gaan liever hun eigen tegendraadse weg. Deze houding staat in schril contrast met het enthousiasme waarmee deze landen na de val van de Muur lid wilden worden van de Europese Unie. Dus wat ligt nu ten grondslag aan deze ommezwaai? Of, in de woorden van de auteur, welke ‘spoken uit het verleden’ spelen deze landen nog altijd parten?

Van de Wijdeven heeft zijn tekst overzichtelijk in drieën opgesplitst: Polen, Hongarije en Tsjechoslowakije (het laatste land was in het interbellum nog een eenheid). Een historisch overzicht van het betreffende land met bijzondere aandacht voor het interbellum en de Tweede Wereldoorlog staat daarbij centraal. In het laatste hoofdstuk van ieder deel maakt hij vervolgens een sprong naar het heden, op zoek naar parallellen. Van de Wijdeven beschrijft dit alles uiterst toegankelijk en verliest zich niet in details. Het zijn de grote lijnen die hem interesseren. Jammer is wel dat hij hierbij geen enkele noot gebruikt. Regelmatig zou je willen weten waar de betreffende informatie vandaan komt. Nu lijkt het vooral een fraaie samenvatting van bestaande (veelal) buitenlandse literatuur.
Problematischer is het feit dat de analyse nagenoeg ontbreekt. Van een politiek analist zou je in dit opzicht toch meer verwachten. Juist in de genoemde afsluitende hoofdstukken verwacht je een analyse waarin de verschillende parallellen met het heden helder worden toegelicht. Ook wordt nergens echt duidelijk waaruit die ‘spoken’ nu precies bestaan. Vermoedelijk is het de neiging om voor autocratische regeringsvormen te kiezen en zich te verliezen in nationalistische idealen waarbij minderheden veelal het onderspit delven. Maar dit alles wordt nergens expliciet genoemd. Ook een analyse van het huidige beleid van Kaczynski, Zeman, Fico of Orbán ontbreekt. Daarbij past Tsjechië eigenlijk ook minder goed in het plaatje van toenemende autocratische regimes tijdens het interbellum – Masaryk hield tot het einde toe vast aan zijn democratische beginselen. Tussen Orbán-Horthy, Kaczynski-Pilsudski en Fico-Tiso zijn daarentegen mooie parallellen te maken.

Opvallend is dat de communistische periode blijkbaar geen ‘spoken’ heeft opgeleverd. Dit terwijl er in de landen zelf tegenwoordig toch voortdurend wordt verwezen naar de sovjettijd en er volop parallellen worden getrokken met het EU-beleid (EUSSR). Het is juist ook deze totalitaire erfenis die geregeld tegen het Westen wordt uitgespeeld.

Opvallend is dat de communistische periode blijkbaar geen ‘spoken’ heeft opgeleverd.

De auteur spreekt consequent over Centraal-Europa in plaats van het in Nederland meer gangbare Midden-Europa. Er zijn ongetwijfeld argumenten om toch voor de eerste term te kiezen, maar licht deze dan toe. (Volgt hij wellicht de lijn van Raymond Detrez in diens boek Centraal-Europa. Een geschiedenis?)
Het boek lijkt zo in de eerste plaats bedoeld voor een breed publiek met een algemene interesse voor de regio. In het Nederlands is er dan nu inderdaad, naast het genoemde werk van Detrez, een nieuw overzichtswerk beschikbaar. Het is mooi uitgegeven en bevat enkele fraaie kaarten. Lezers die daadwerkelijk meer willen weten over de huidige drijfveren van deze landen en hoe die samenhangen met het verleden, verwijs ik vooralsnog naar Duitse en Engelstalige literatuur.

Stefan van der Poel
Over Stefan van der Poel 24 Artikelen
Stefan van der Poel is universitair docent bij de vakgroep Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de Joodse en Midden-Europese geschiedenis. In 2004 promoveerde hij op Joodse stadjers. De joodse gemeenschap in de stad Groningen, 1796-1945.