Door blanco stemmers kwam in Servië een nationalistische regering aan de macht. Mensenrechtenactivist Marijana Toma was één van hen: ‘Ik heb mijn leven lang voor het minste kwaad gekozen. Dat bracht ik niet meer op.’
Door Joost van Egmond
Ook nu de vorming van een nationalistische regering is afgerond, en sommige machthebbers uit de jaren negentig weer op hun post zitten, staat Toma nog volledig achter haar keuze om blanco te stemmen tijdens de parlementsverkiezingen van afgelopen mei. ‘Je moet het zien in het licht van de afgelopen twintig jaar’, legt ze uit. ‘Steeds hebben wij gekozen voor het minste kwaad. Mijn eerste stem, in 1992, was tegen Milošević. Ik stemde in 2000 zelfs voor een pure nationalist, alleen omdat hij de tegenstander van Milošević was. Ik deed alles om hem weg te krijgen. Maar toen dat was gelukt, heb ik besloten dat ik nooit meer die keus wilde maken.’
Façade
Het post-Milošević tijdperk was er een van één stap vooruit, twee stappen terug. Voor liberalen was er weinig om te juichen, zeker niet voor mensen als Toma, die er haar werk van maakt Servië te confronteren met zijn oorlogsverleden. ‘De politici die na Milošević kaderaan de macht kwamen bouwden een Potemkin-dorp, een lege façade van hervormingen. Deze mensen zijn niet serieus bezig om in dit land een moderne democratie te stichten. En daar kwamen ze, na twaalf jaar aan de macht, en ze vroegen om mijn stem met het argument dat het alternatief slechter zou zijn. Het zou een stem zijn geweest voor corruptie, voor flirts met nationalisme, voor een gestoorde politiek tegenover Kosovo en Bosnië… Ik keek naar hen en naar de oppositie, en zag niet veel verschil.’
Toma is fel, maar kalm. Rustig zet ze haar argumenten op een rij. Heel wat mensen hebben de proteststemmers voor een hysterische tegenbeweging versleten en dat wil ze rechtzetten: ’Dit was geen emotionele keuze. Natuurlijk ben ik kwaad en teleurgesteld. Dit zijn de mensen waar ik mijn leven lang op gestemd heb, voor wie ik in de jaren negentig de straat op ben gegaan. Maar de keuze om blanco te stemmen is een rationele. Het laat zien dat de kiezers volwassen zijn geworden. Het zijn de politici die moeten opgroeien.’
Meest succesvolle protestbeweging
De stille opstand was wellicht de meest succesvolle protestbeweging in Servië sinds demonstranten op 5 oktober 2000 Milošević tot aftreden dwongen. Exacte aantallen zijn niet geteld, maar waarschijnlijk maakten tienduizenden mensen hun stembiljet bewust ongeldig. Ludieke stemmen voor Batman en andere superhelden gingen de wereld over. Toma stemde in de eerste verkiezingsronde op de Kosovaarse premier Hashim Thaci. In de tweede ronde besloot ze serieus te zijn: ze stemde op Angela Merkel.
Ik besef dat ik misschien klink als die mannetjes op het balkon in de Muppetshow die alleen maar klagen. Maar ik denk echt dat ik op deze manier een groter verschil kan maken.
Heel wat andere liberalen bleven thuis. Het maakte samen het verschil met de voorgaande twee presidentsverkiezingen die Tadić won. Zijn aanhang zakte onder de stabiele anderhalf miljoen die zijn nationalistische rivaal Nikolić steevast krijgt, en hij verloor.
Groter verschil
Het signaal was duidelijk genoeg, maar er zijn nog geen tekenen dat hervormingsgezinde politici er gehoor aan geven. Tadić is nog altijd partijleider, en degenen die klaar staan om hem op te volgen staan bij de proteststemmers laag aangeschreven. Dan maar zelf de politiek in? Dat wijst Toma af. ‘Geen partij geeft mij de vrijheid die ik nu heb als NGO-medewerker. Ik besef dat ik misschien klink als die mannetjes op het balkon in de Muppetshow die alleen maar klagen. Maar ik denk echt dat ik op deze manier een groter verschil kan maken. Ik sluit niet uit dat ik weer op de hervormingsgezinde partijen stem als zij hun lijn aanpassen. Maar ik stem nooit meer voor een slechte optie om erger te vermijden.’
