Oekraïne: Voetbal in oorlog

Spelers en arbitrage voor aanvang van de wedstrijd FC Shakhtar-Krivybas KR, Lviv, 3 maart 2024 (Foto: Frank Elbers)
Spelers en arbitrage voor aanvang van de wedstrijd FC Shakhtar-Krivybas KR, Lviv, 3 maart 2024.
Geschatte leestijd: 6 minuten


Het gevleugelde “voetbal
is oorlog” is een beroemde uitspraak van voormalig bondscoach Rinus Michels. Maar hoe zit het met voetbal in oorlog? Na de grootschalige invasie door Rusland op 24 februari 2022 werd de Oekraïense Premier League stilgelegd en lijstaanvoerder FC Shakhtar Donetsk vervolgens tot vroegtijdige winnaar verklaard. Maar dit seizoen wordt er gewoon gevoetbald in Oekraïne. Een reportage van Donau-hoofdredacteur Frank Elbers.

Een zonnige zaterdagmiddag, 2 maart, in het Valeriy Lobanovskyi Dynamo stadion in Kyiv. De sfeer is gemoedelijk in het kleine stadion uit 1934 (capaciteit: 16.873). Thuisclub Dynamo Kyiv speelt tegen Chornomorets Odesa, op dat moment de nummers vijf en tien van de Oekraïense Premier League. Enkele honderden toeschouwers volgen de wedstrijd vanaf de hoofdtribune. De andere zijde van het stadion is overdekt met een groot Slava Ukraina doek in de geel-blauwe kleuren van de Oekraïense vlag. De tribunes achter de goals zijn afgedekt met grote spandoeken in de vorm van t-shirts met sponsornamen erop.

Tekst en foto’s: Frank Elbers

De spelers en de arbitrage komen het veld op gehuld in de Oekraïense vlag. Het volkslied klinkt. Voor de aftrap is er een minuut stilte voor de doden die gevallen zijn in de oorlog met Rusland sinds 2014. Als fans “Dynamo, Dynamo” scanderen echoot het door de ligging van het stadion, zodat het lijkt also het bijna lege stadion vol is.

Spelers tijdens warming-up in het Dinamo Kyiv stadion, 2 maart 2024 (Foto: Frank Elbers)
Spelers tijdens warming-up in het Dynamo Kyiv stadion, 2 maart 2024.

De Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 heeft een verwoestende impact gehad op alle aspecten van het leven in Oekraïne, inclusief de voetbalcompetitie. De Premier League, het hoogste voetbalniveau in Oekraïne, werd abrupt stilgelegd toen de bommen begonnen te vallen. Stadions werden beschadigd of bezet door Russische troepen, spelers en stafleden sloten zich aan bij het leger of vluchtten naar het buitenland, en de toekomst van de competitie hing aan een zijden draadje.

Ondanks de immense uitdagingen is de Oekraïense voetbalgemeenschap vastberaden om de competitie nieuw leven in te blazen. In mei 2022, na maanden van planning en onderhandelingen, kondigde de Oekraïense voetbalbond (UAF) aan dat de Premier League zou hervatten in augustus, zij het in een verkorte vorm en met strikte veiligheidsmaatregelen.

De hervatte competitie is een symbool van de veerkracht van de Oekraïense geest. De wedstrijden worden gespeeld in stadions in het westen van het land, ver van de frontlinies, en worden om veiligheidsredenen gehouden zonder toeschouwers. Spelers en stafleden dragen speciale shirts met de kleuren van de Oekraïense vlag en zingen het volkslied voor elke wedstrijd. De hervatting van de competitie is niet zonder risico’s. De veiligheid van spelers, stafleden en fans is altijd een topprioriteit, en de wedstrijden kunnen op elk moment worden afgebroken als er gevaar dreigt. Ondanks deze risico’s is de UAF vastberaden om de competitie voort te zetten als een symbool van hoop en verzet.

Ingrijpende gevolgen

De oorlog heeft een aantal ingrijpende gevolgen gehad voor de Oekraïense voetbalcompetitie. De clubs hebben hun inkomsten uit ticketverkoop, sponsors en tv-rechten verloren doordat de wedstrijden zonder toeschouwers worden gespeeld. Veel clubs hebben te maken met financiële moeilijkheden en dreigen failliet te gaan. Veel van de beste Oekraïense spelers hebben het land verlaten om in andere Europese competities te spelen. Daardoor is het spelniveau in de Premier League gedaald. Spelers, stafleden en fans hebben allemaal te maken met de trauma’s van de oorlog, wat een negatieve invloed heeft gehad op hun mentale gezondheid en welzijn.

Muur ter herdenking van de gevallenen voor Oekraïne in Kyiv (Foto: Frank Elbers)
Muur ter herdenking van de gevallenen voor Oekraïne in Kyiv.

Ondanks deze uitdagingen zijn er ook enkele positieve ontwikkelingen. De Oekraïense voetbalgemeenschap heeft veel steun gekregen van andere Europese voetbalcompetities en organisaties. Dit heeft geholpen om de financiële problemen te verlichten en het moreel op te peppen. De afwezigheid van gevestigde sterren heeft kansen geboden aan jonge spelers om zich te bewijzen. Dit kan leiden tot een opleving van het Oekraïense voetbal op de lange termijn. De hervatting van de competitie is een symbool van hoop voor het Oekraïense volk. Het laat zien dat het land vastberaden is om zijn normale leven voort te zetten, ondanks de oorlog.

“Shakhtar”

Door de oorlog zijn Oekraïense clubs gedwongen hum Europese wedstrijden in Polen en Duitsland te spelen. De succesvolste Oekraïense club, kampioen FC Shakhtar Donetsk, heeft Hamburg als thuisbasis geadopteerd voor haar Europese wedstrijden. “Shakhtar” speelt al sinds het begin van de Russische invasie van Donetsk en de Krim in 2014 buiten de eigen regio. Het team traint in hoofdstad Kyiv en speelt haar thuiswedstrijden in garnizoensstad Lviv in het westen van het land, nabij de grens met Polen.

Cafe in Lviv (Foto: Frank Ebers)
Café in Lviv.

Zo ook op zondag 3 maart tegen Krivybas KR, de club die op dat moment bovenaan staat in de Premier League. De Lviv Arena, een van de acht Euro 2012 stadions, kan 35.000 toeschouwers herbergen. Op deze koude zondagavond is het stadion echter nagenoeg leeg, op een handjevol jonge Shaktar fans na; zij hebben van de club toestemming gekregen om de wedstrijd bij te wonen. Nadat spelers en het arbitrable trio in Oekraïense vlaggen het veld hebben betreden, het volkslied klinkt en er een minuut stilte is gehouden voor alle slachtoffers van de oorlog, wordt de aftrap verricht door een 25-jarige veteraan die tijdens gevechtshandelingen aan het front een been heeft verloren. Het is opvallend hoeveel Shakhtar fans die geamputeerd zijn, of zich in rolstoelen voortbewegen, na afloop van de wedstrijd spelers opzoeken in de catacomben en “mixed zone” om met hun idolen op de foto te gaan.

FC Shakhtar Donetsk’s trainer, Nederjoegoslaaf Marino Pušić, is tevreden met de overtuigende 5-2 overwinning tegen nummer één Krivybas KR, zo vertelt hij tijdens de persconferentie na afloop van de wedstrijd. Hij voorspelt dat deze overwinning een ommekeer betekent in de strijd om het kampioenschap en spreekt de hoop uit dat spoedig weer alle Shakhtar fans van het goede spel van zijn team kunnen genieten.

Toeschouwers

Er is in Oekraïne een discussie gaande over het al dan niet toelaten van toeschouwers bij voetbalwedstrijden. Toeschouwers bij wedstrijden zouden de clubs broodnodige inkomsten uit ticketverkoop en merchandising opleveren. Dit zou hen helpen om de financiële problemen te overwinnen die ze ondervinden als gevolg van de oorlog. Voetbalwedstrijden kunnen bovendien een belangrijke bron van afleiding en ontspanning zijn voor mensen die leven in een oorlogsgebied. Het toelaten van toeschouwers zou kunnen helpen om het mentale welzijn van de bevolking te verbeteren. Het hervatten van voetbalwedstrijden met toeschouwers zou ook een krachtig symbool zijn van normaliteit en hoop in een tijd van grote onrust.

De Potemkin-trappen in Odesa, maart 2024 (Foto: Frank Elbers)
De Potemkin-trappen in Odesa, maart 2024.

Het toelaten van toeschouwers brengt echter veiligheidsrisico’s met zich mee. Het toelaten van grote groepen mensen bij elkaar op één locatie zou een te groot risico vormen. Veel stadions in Oekraïne zijn beschadigd door de oorlog en zijn niet langer veilig om grote aantallen toeschouwers te herbergen. Sommige mensen vinden dan ook dat het in deze moeilijke tijd prioriteit moet geven aan de oorlogsinspanningen en dat er niet genoeg middelen beschikbaar zijn om voetbalwedstrijden met toeschouwers veilig te organiseren. Sinds de hervatting van de competitie na de winterstop in februari klinkt de roep om toeschouwers luider. Maar de UAF heeft nog geen definitieve beslissing genomen.

Raket op Odesa

"Kyiv is waiting for you after the victory" (Foto: Frank Elbers)Op woensdag 6 maart lanceert Rusland een raket op Odesa tijdens een bezoek van de Griekse premier Mitsotakis, terwijl hij van president Zelensky een rondleiding door de haven krijgt. De ontploffing vindt plaats op ongeveer 150 meter afstand. Een marinewoordvoerder bevestigt dat Rusland de haveninfrastructuur van Odesa heeft aangevallen, waarbij vijf mensen omkomen. Een uur later ontvang ik een sms’je van de persvoorlichter van Chornomorets Odesa: de wedstrijd tussen Chornomorets en FC Vorskla Poltava zal die zaterdag (9 maart) achter gesloten deuren gespeeld worden, dus zonder publiek én zonder pers.

De toekomst van het Oekraïense voetbal is onzeker. De oorlog met Rusland kan nog lang duren en het is moeilijk te voorspellen wat de langetermijneffecten zullen zijn. Echter, de vastberadenheid en veerkracht van de Oekraïense voetbalgemeenschap geven hoop dat de competitie zal overleven en sterker zal terugkeren dan ooit tevoren.

Dit artikel verscheen eerder in Panenka Magazine (nr. 35, zomer 2024).
Frank Elbers
Over Frank Elbers 46 Artikelen
Frank Elbers is journalist en onderzoeker aan het Institutul de Cercetare al Universității din București (ICUB) in Roemenië. Hij is Zuidoost-Europa correspondent voor onder meer De Groene Amsterdammer, BNR Nieuwsradio, NPO Radio 1 en VRT Radio 1. Hoofdredacteur van Donau.